Świąd odbytu - przyczyny i sposoby zapobiegania
Swędzenie odbytu to dla większości osób wstydliwy i niezwykle uporczywy problem, który potrafi znacznie obniżyć codzienny komfort życia. Nieodparta potrzeba drapania wcale nie musi wiązać się z nieodpowiednią higieną, przyczyn świądu może być wiele. Swędzenie odbytu bywa objawem idiopatycznym, o trudnym do zdefiniowania podłożu. Częściej jednak jest wynikiem stanów zapalnych toczących się w jego obrębie, hemoroidów, a także infekcji bakteryjnych, grzybiczych czy wirusowych.
Do jakiego lekarza udać się ze świądem odbytu?
Kiedy swędzenie odbytu nie ustaje, należy jak najszybciej zgłosić się do specjalisty, aby ustalić przyczynę przykrych dolegliwości. Ze swoim problemem możemy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, dermatologa, chirurga bądź proktologa. Ocena wizualna i podstawowe badanie proktologiczne per rectum - przy pomocy palca, bardzo często wystarcza do postawienia prawidłowej diagnozy. Niekiedy wykonuje się także anoskopię, aby lepiej uwidocznić odbytnicę i dokładnie spenetrować końcowy odcinek jelita grubego. W przypadku podejrzenia infekcji grzybiczej bądź bakteryjnej lekarz może poprosić nas o wykonanie wymazu z dotkniętej problemem okolicy.
Najczęstsze przyczyny świądu odbytu
Przyczyn swędzenia odbytu może być wiele, do najczęstszych zaliczamy przede wszystkim:
- hemoroidy - to statystycznie częsta przypadłość, odsetek osób cierpiących na tę chorobę może sięgać nawet 39%, wielu pacjentów nie konsultuje jednak swoich problemów z lekarzem, stąd wynik ten może być wyższy. Do typowych objawów choroby hemoroidalnej należą: ból, krwawienie z odbytu, świąd, problemy z wypróżnianiem, śluz w kale. W leczeniu stosuje się maści, żele, czopki zawierające np. substancje znieczulające i uszczelniające naczynia krwionośne. Do leczenia chirurgicznego zaliczamy zabiegi, takie jak: skleroterapia, krioterapia, metoda Barrona (tzw. gumkowanie).
- infekcje bakteryjne np. rzeżączka, chlamydia - najbardziej narażone są osoby uprawiające stosunki analne bez zabezpieczenia (w przypadku dolegliwości związanych z okolicą odbytu).
- infekcje wirusowe np. kłykciny kończyste, opryszczka - podobnie jak w przypadku infekcji bakteryjnych, takich jak chlamydia czy rzeżączka, zarazić można się głównie poprzez stosunek płciowy (w przypadku problemów z odbytem - najczęściej analny). Kłykciny kończyste to kalafiorowate zmiany wywołane przez wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Opryszczka natomiast wywołana jest przez wirus HSV (zarówno HSV-1 oraz HSV-2), wywołuje świąd, pieczenie, a w późniejszym etapie pęcherze wypełnione płynem, które z biegiem czasu zamieniają się w owrzodzenia.
- infekcje grzybicze - wywołane zazwyczaj przez drożdżaki z gatunku Candida albicans. W leczeniu stosuje się najczęściej maści przeciwgrzybicze lub tabletki z substancją czynną o działaniu przeciwgrzybiczym (np. flukonazol).
- liszaj płaski - przewlekła choroba o nie do końca wyjaśnionej i sprecyzowanej etiologii. Obecnie uważa się, że jest to przypadłość o podłożu autoimmunologicznym, w zdecydowanej większości ustępuje samoistnie w ciągu 24 miesięcy. Liszaja płaskiego nie należy mylić z liszajem zakaźnym - w przeciwieństwie do niego nie jest on zaraźliwy. Jednym z objawów, które występują w przypadku pacjentów cierpiących z jego powodu może być dominujące swędzenie odbytu.
- szczelina odbytu - najczęściej podłużne (rzadziej owalne), bolesne pęknięcie lub ubytek błony śluzowej odbytu. Utrudnia oddawanie stolca, jest przyczyną świądu i nadmiernego krwawienia. 15% wizyt proktologicznych na całym świecie kończy się dla pacjenta jej diagnozą - jest więc schorzeniem występującym stosunkowo często. Niewielkie uszkodzenia błony śluzowej odbytu najczęściej goją się samoistnie, jednak w wyniku przewlekłego podrażnienia mechanicznego spowodowanego np. biegunką, oddawaniem dużych i twardych stolców, bądź poprzez stosunki analne dochodzi do ich utrwalenia. Szczeliny utrzymujące się dłużej niż 6 tygodni klasyfikowane są jako przewlekłe. Niezwykle ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia, ponieważ w aż 87% dzięki leczeniu zachowawczemu możemy wyleczyć szczeliny odbytu, które nie przekraczają czasowo 6 tygodni (tzw. szczeliny ostre). Coraz popularniejszą metodą leczenia szczeliny odbytu okazuje się toksyna botulinowa.
- wypadanie odbytu - występuje częściej u kobiet niż mężczyzn, polega na wysuwaniu się części odbytnicy przez odbyt. W leczeniu najczęściej stosuje się leczenie chirurgiczne, chociaż w początkowej fazie można podjąć próbę leczenia zachowawczego polegającego na odpowiednim treningu mięśni.
Pozostałe przyczyny swędzenia odbytu
- choroby alergiczne
- nadmierna potliwość
- kontaktowe zapalenie skóry
- łuszczyca
- świerzb
- infekcje pasożytnicze np. owsiki
- nerwica i depresja
- nieodpowiednia higiena
- świąd idiopatyczny
- nowotwory
Świąd odbytu - leczenie
Leczenie świądu odbytu uzależnione jest od jego pierwotnej przyczyny. W przypadku zakażeń bakteryjnych, grzybiczych, pasożytniczych czy wirusowych podstawą jest wyleczenie infekcji. Schorzenia proktologiczne, takie jak hemoroidy, szczeliny czy wypadanie odbytu mogą być leczone zarówno za pomocą metod zachowawczych, jak i operacyjnych. We wszystkich pozostałych przypadkach należy skupić się przede wszystkim na usunięciu i leczeniu przyczyny świądu (zmianie diety, zmodyfikowaniu codziennej higieny, redukcji stresu).
Domowe sposoby na swędzenie odbytu. Jak mu zapobiegać?
Domowe środki i sposoby na swędzenie odbytu mogą stanowić uzupełnienie terapii zaleconej przez lekarza prowadzącego. Popularnym sposobem na złagodzenie dolegliwości związanych z odbytem są nasiadówki z surowców, takich jak: kora dębu, rumianek czy tarczyca bajkalska. Oprócz tego w aptece znajdziemy także maści i czopki dostępne bez recepty, które mogą złagodzić swędzenie odbytu np. w przypadku stwierdzonej wcześniej choroby hemoroidalnej, jak również pianki lub żele przeznaczone do higieny intymnej, które ograniczają uczucie świądu i nawilżają skórę wokół odbytu. Na co dzień należy unikać noszenia syntetycznej bielizny, lepszym wyborem będzie bielizna z naturalnej bawełny. Każdorazowo po skorzystaniu z toalety należy oczyścić okolice odbytu np. za pomocą przeznaczonych do tego celu wilgotnych chusteczek - najlepiej bezzapachowych, na bazie wody.
Bibliografia
- Cohee M., Hurff A., Gazewood J., Benign Anorectal Conditions: Evaluation and Management, Am Fam Physician, 2020.
- Sandler R., Peery A., Rethinking What We Know About Hemorrhoids, Clin Gastroenterol Hepatol, 2018.
- Salati S. A., Anal Fissure - an extensive update, Pol Przegl Chir, 2021
