Morwa biała – ogólna charakterystyka rośliny
Morwa biała to niewielkie drzewo liściaste wywodzące się z krajów Dalekiego Wschodu. Preferuje stanowiska słoneczne, ciepłe i jasne. Jest rośliną wieloletnią – żyje nawet do trzystu lat. Na świecie istnieje około trzydziestu gatunków morwy. Morwa biała ma słodkie, podobne do jeżyn owoce, które dojrzewają w sierpniu. Owoce mogą mieć barwę białą, różową, fioletową lub czerwono - brunatną. Określania morwy „białą” odnosi się do koloru kory samego drzewa. Jest powszechna w Korei, Chinach, Japonii i Indiach. W Europie się około rozprzestrzeniła się w XII wieku w związku z hodowlą jedwabników stanowiąc dla nich główny składnik paszowy. Gąsienice jedwabnika morwowego odżywiają się tylko liśćmi morwy. W związku z tym w miarę rozwoju jedwabnictwa w Chinach zwiększano powierzchnie nasadzanej morwy, bo zapewnić owadom odpowiednią ilość pożywienia. Poza tym tak świeże, jak i suszone liście wykorzystywane są w żywieniu zwierząt hodowlanych – trzody chlewnej, bydła i kóz – jako komponent pasz. Dodatek morwy wpływa w tym przypadku na poprawę zdrowotności hodowanych zwierząt i przekłada się na uzyskanie produktów odzwierzęcych lepszej jakości.
W samej Polsce morwa występuje głównie dziko jako ozdoba ogrodów i skwerów. Jest odporna na niskie temperatury, nie ma tez szczególnych wymagań co do gleby, na której rośnie. Łatwo adaptuje się do warunków atmosferycznych. Morwa poprawia jakość gleby przez fakt utrzymywania optymalnego nawodnienia roślinności sąsiadującej, dużą odporność na szkodniki oraz zdolność do wiązania metali ciężkich zawartych w glebie. Ponadto jej silny system korzeniowy chroni glebę przed erozją.
Właściwości i działanie morwy białej
Różne części morwy są cennym źródłem związków biologicznie czynnych. Jest to roślina łatwa i tania w uprawie, co niesie za sobą możliwość jej wykorzystania w przemyśle spożywczym. Na obszarze Chin i Japonii dodatek morwy w formie wyciągów, ekstraktów czy surowej jest stosunkowo powszechny.
Liście morwy są długie od 6 do 18cm, intensywnie zielone i kształtem zbliżone do owalu lub serca; mają błyszczącą powierzchnię. Charakterystyczną ich cechą jest wysoka zawartość białka, co przekłada się na jakość uzyskiwanych z nich produktów, np. kokonów. Zawierają również znaczną ilość węglowodanów przy jednocześnie niskiej zawartości tłuszczu. Badania zwracają uwagę również na silne właściwości przeciwcukrzycowe liści morwy. Wynika to z inhibującego działania związków bioaktywnych na enzym alfa-glukozydazę oraz transport glukozy. Dodatkowo wskazuje się na pozytywny wpływ na redukcję nadmiernej masy ciała, zmniejszenie wisceralnej tkanki tłuszczowej, obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, wolnych kwasów tłuszczowych i trójglicerydów oraz poprawę frakcji HDL do LDL. Koncentracja związków zmienia się w trakcie sezonu wegetacyjnego, ale jest uzależniona również od wieku liści. Najwyższą ich zawartością odznaczają się najmłodsze, wierzchołkowe liście. Działanie antyoksydacyjne liści morwy jest zależne ponadto od stosowanego nawożenia, terminu zbioru i metod ekstrakcji.
Morwa biała - Zawartość składników aktywnych
Morwa biała zawiera składniki bioaktywne, które zmniejszają wchłanianie glukozy prowadząc tym samym do obniżenia jej poziomu we krwi.
Pierwszym z nich jest alkaloid deoksynojirimycyna (DNJ)- alkaloid, który zmniejsza wchłanianie glukozy i dodatkowo reguluje ekspresję enzymów wątrobowych, które biorą udział w jej metabolizmie. DJN wpływa korzystnie na masę ciała, zmniejsza stężenie glukozy we krwi i insuliny w surowicy. To właśnie DNJ może zmniejszyć stężenie trójglicerydów, całkowitego cholesterolu i LDL. Alkaloid znajdujący się w morwie białej reguluje gospodarkę lipidową i przeciwdziała otyłości.
Kolejne związki wyizolowane z morwy białej, konkretnie z jej liści, to fenole i antocyjany, które mają właściwości przeciwutleniające, ograniczając tym samym liczbę wolnych rodników, co z kolei może przeciwdziałać chorobom cywilizacyjnym. Związki z tej grupy występujące w morwie to na przykład kwercetyna, rutyna czy kwasy fenolowe. Liście morwy białej i preparaty od nich pochodzące to cenne źródło związków bioaktywnych, jak np. kumaryny, flawonoidy, steroidy czy alkaloidy. Mają one silne właściwości przeciwutleniające. Włączenie ich do diety pozwala zrównoważyć obecność wolnych rodników chroniąc przed ich destrukcyjnym wpływem na organizm.
Tak liście, jak i owoce morwy białej są cennym źródłem polisacharydów, które znacząco obniżają poziom cukru we krwi.
Morwa biała – zastosowanie
Właściwości prozdrowotne morwy białej wykorzystywane są w przemyśle farmaceutycznym, co zauważyć można w szerokiej gamie dostępnych suplementów diety w postaci kapsułek i tabletek, które dedykuje się szczególnie osobom o nadmiernej masie ciała i tym, u których stwierdzono hiperglikemię lub cukrzycę. Wysuszone i zmielone liście morwy oferowane są również w formie herbat.
Świeże owoce morwy są kruche i łatwo się psują, dlatego dostępne są zazwyczaj w postaci wysuszonej. Wykorzystuje się je do produkcji soków, dżemów, galaretek czy kompotów, a w niektórych krajach również win i likierów. Na rynku europejskim, również w Polsce, spotkać można soki z owoców morwy.
W Polsce większość produktów wytworzona z morwy białej dostępna jest w sklepach ze zdrową żywnością lub aptekach. Roślina ta wykorzystywana jest w celu normalizacji poziomu cukru i występuje w formie suplementów diety, herbat oraz sypkich ziół. W medycynie chińskiej suchy owoc morwy stosowany jest do leczenia zawrotów głowy, szumu w uszach, bezsenności, przedwczesnego siwienia, cukrzycy, a także jako preparat wspomagający funkcjonowanie wątroby i nerek. Uzmysławia to różnicę pomiędzy zasobnością w morwę na rynku dalekowschodnim i europejskim.
Morwa biała to surowiec, którego potencjał jest wciąż odkrywany. Może być stosowana zarówno w profilaktyce cukrzycy typu 2, jak i stanowić wsparcie zaleconego leczenia farmakologicznego.
Morwa biała w kosmetyce
Dodatkowym atutem morwy białej jest możliwość jej wykorzystania w przemyśle kosmetycznym. Ekstrakt z liści morwy hamuje działalność enzymu syntetyzującego melaminę przyczyniając się dzięki temu do wybielenia skóry. Za pomocą kosmetyku z zawartością tego wyciągu można wybielić przebarwienia, uelastycznić skórę i wyrównać jej koloryt. Dodatkowo flawonoidy zawarte w roślinie pobudzają skórę do regeneracji i zapewniają jej ochronę. Wyciągi z morwy dodawane są do kosmetyków, które korygują wygląd skóry. Ponadto znaleźć je można w kremach pod oczy, gdyż wykazują działanie niwelujące cienie i obrzęki. Innym sposobem wykorzystania morwy w kosmetyce jest jej dodawanie do wcierek trychologicznych, w których wykazują działanie odżywcze dla cebulek włosów, a także łagodzące dla skóry głowy.
Źródła:
- Grześkowiak J., Łochyńska M., Związki biologicznie aktywne morwy białej (Morus alba L.) i ich działanie lecznicze, Postępy Fitoterapii 1/2017, s. 31-35
- Grześkowiak J., Brandys A.M., Morwa biała (Morus alba L.) w ujęciu naukowym i kulturowym. Od jedwabnictwa do papieru, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – Państwowy Instytut Badawczy, MEDYCYNA NOWOŻYTNA – Tom 29 – Zeszyt 1 (2023 r.), s. 243-265
- Przeor M., Żywieniowe i prozdrowotne wykorzystanie morwy białej (Morus alba L.), Zagadnienia Doradztwa Rolniczego Nr 3’2021 (105)
- Walkowiak A., Kozłowicz M., Pozorska A., Zielińska J., KupcewiczB., Morwa biała (Morus alba) jako naturalne źródło związków o działaniu przeciwcukrzycowym, Farm Pol, 2019, 75 (8): 426–430
