Co to jest arytmia serca?
Stan, w którym rytm serca jest nieprawidłowy nazywamy arytmią. Serce może bić zbyt szybko, zbyt wolno lub nieregularnie. Arytmie wiążą się z takimi objawami, jak np. uczucie duszności, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy lub kołatanie serca. Często jednak nie dają żadnych objawów. Diagnoza arytmii obejmuje wywiad lekarski, elektrokardiogram (EKG), monitoring Holtera (dobowe EKG), test wysiłkowy, echokardiogram czy też badanie elektrofizjologiczne serca.
Najczęstszze przyczyny arytmii
Przyczyny arytmii są różne i mogą być związane z chorobami serca, nadciśnieniem tętniczym, ale również ze stresem, stosowaniem używek, leków czy wiązać się z zaburzeniami genetycznymi. Nierzadko również zaburzenia rytmu serca spowodowane są niehigienicznym stylem życia, niewłaściwą dietą, cukrzycą czy nadmiernym stresem. Również choroby tarczycy, POCHP i otyłość stanowią czynnik ryzyka. Ponadto prawdopodobieństwo wystąpienia arytmii zwiększa się wraz z wiekiem.
Rodzaje i objawy arytmii
Zaburzenia zagrażające życiu to z reguły utrwalone arytmie komorowe w mięśniu uszkodzonym (po zawale, kardiomiopatie), jak i zdrowym (arytmia uwarunkowana genetycznie). Zaburzenia nadkomorowe stają się groźne wówczas, gdy występują w mięśniu uszkodzonym i przebiegają z szybką czynnością komór (zespoły preekscytacji).
Rodzaje nadkomorowych zaburzeń rytmu serca
- Przyspieszony rytm zatokowy (tachykardia zatokowa) – trwałe przyspieszenie rytmu powyżej 100/min u osób bez organicznej choroby serca czy choroby układowej. W większości dotyczy kobiet, zwłaszcza przed czterdziestym rokiem życia. Mechanizm tego rodzaju arytmii wynika najprawdopodobniej z nasilonego automatyzmu węzła zatokowego oraz z nieprawidłowej autonomicznej jego regulacji z nadmiernym napięciem współczulnym i zmniejszonym przywspółczulnym. Leczenie zależne jest od objawów i w pierwszym rzucie obejmuje stosowanie beta-adrenolityku, następnie zaś niedihydropirydynowego antagonisty wapnia;
- Zespół ortostatycznej tachykardii (POTS, postural orthostatic tachycardia syndrome) – jest przejawem anomalii układu autonomicznego. Niespecyficzne objawy występują w pozycji stojącej, ustępują natomiast po położeniu się. Symptomy te to: osłabienie, bóle głowy, drżenie, mroczki przed oczyma, kołatanie serca, zmęczenie, upośledzoną tolerancję wysiłku, stany przedomdleniowe czy uczucie ciągłego zimna. Pomocne jest w tym przypadku zwiększenie ilości wypijanych płynów, większa ilość soli w diecie. Niekiedy wprowadza się leczenie beta-adrenolitykami;
- Migotanie przedsionków (AF) – najczęściej występujący rodzaj arytmii (około 30% pacjentów hospitalizowanych z powodu zaburzeń rytmu serca). Często wiąże się z objawami, które uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie, zdarza się, że jest oporne na leczenie antyarytmiczne i wymaga przezskórnej ablacji. Skutkuje często powikłaniami zakrzepowo-zatorowymi oraz niewydolnością serca. W momencie wykrycia AF uznaje się za konieczne włączenie terapii przeciwzakrzepowej;
- Częstoskurcze nadkomorowe (SVT, supraventricular tachycardia) – występują z podobną częstością u obu płci. Zwykle odczuwane są jako napadowe kołatanie serca z nagłym początkiem i zakończeniem, z częstotliwością rytmu poniżej 170–180/min. Napady SVT są zależne od fazy cyklu menstruacyjnego- nasilają się w momencie zwiększenia stężenia progesteronu w surowicy krwi.
Komorowe zaburzenia rytmu serca i nagła śmierć sercowa
Komorowe arytmie występują częściej u mężczyzn i u nich też stanowią większe zagrożenie nagłą śmiercią sercową. Występowaniu arytmii komorowej u mężczyzn sprzyja częściej stwierdzana u nich niewydolność serca na tle niedokrwiennym. U kobiet z kolei częściej występuje częstoskurcz komorowy w niezmienionym strukturalnie sercu, a napady tego rodzaju zaburzeń pracy serca pojawiają się najczęściej w pierwszym lub drugim dniu krwawienia miesięcznego, a także w okresie ciąży oraz menopauzy. Ponadto sprzyjają im stres, wysiłek fizyczny oraz stosowanie antykoncepcji doustnej. Leczenie opiera się na poznaniu przyczyn zaburzeń komorowych i próbie ich wyeliminowania.
- Nagła śmierć sercowa (SCD, Sudden cardiac death) – zgon z przyczyn sercowych poprzedzony nagłą utratą przytomności. Najczęstsza przyczyną (80%) jest choroba niedokrwienna serca. Za czynnik ryzyka uważa się płeć męską, gdyż to właśnie u mężczyzn choroba niedokrwienna serca rozwija się średnio 10 lat wcześniej niż u kobiet. U kobiet z kolei czynniki ryzyka SCD to: niewydolność serca z zachowaną czynnością skurczową lewej komory, dysfunkcja układu współczulnego oraz depresja lub stosowanie leków przeciwdepresyjnych. Istotne wydaje się zwrócenie uwagi na psychospołeczne czynniki ryzyka, jak stres, lęk, brak satysfakcji, niepowodzenie w życiu czy obniżona aktywność życiowa.
- Zespół Brugadów – rzadka, uwarunkowana genetycznie choroba dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Charakteryzują ją stałe lub okresowe zmiany w obrazie EKG oraz skłonność do komorowych zaburzeń rytmu. Często pierwszym objawem klinicznym choroby jest nagłe zatrzymanie krążenia, w związku z czym jedyną skuteczną metodą zapobiegającą nagłej śmierci sercowej jest implantacja kardiowertera defibrylatora.
- Zespół wydłużonego QT – wrodzony zespół wydłużonego QT (LQTS, long QT syndrome) jest to genetycznie uwarunkowane komorowe zaburzenie rytmu serca. Jego cechą charakterystyczną jest wydłużenie odstępu QT w spoczynkowym EKG oraz występowanie polimorficznego częstoskurczu komorowego, który może być przyczyną omdleń i nagłych zgonów sercowych. LQTS występuje znacznie częściej u kobiet, niż u mężczyzn.
- Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia – mogą objawiać się jako choroby węzła zatokowego, bloku przedsionkowo-komorowego lub bloku śródkomorowego. Jednym z rodzajów zaburzenia, występującym częściej u kobiet jest „zespół chorego węzła zatokowego” (SSS, sick sinus syndrome). Rozpoznaje się go w przypadku utrwalonych bradyarytmii. Występuje głównie u starszych kobiet. W skład „zespołu” wchodzą bradykardia zatokowa, zahamowania zatokowe oraz bloki zatokowo-przedsionkowe. Jeżeli chorobie węzła towarzyszą napadowe częstoskurcze nadkomorowe, mówi się o zespole tachykardia-bradykardia.
Jak wygląda leczenie arytmii serca?
W przypadku stwierdzenia arytmii postępuje się w zróżnicowany sposób zależny od nasilenia zaburzeń rytmu oraz w sytuacji współwystępującej organicznej choroby serca, której obecność znacznie zwiększa ryzyko nagłej śmierci sercowej. Arytmię leczy się w sposób dostosowany do objawów i pod konkretnego pacjenta. W niektórych przypadkach wystarczającym działaniem jest zmiana stylu życia, inne wymagają stosowania leków, przeprowadzenia zabiegu ablacji serca, implantacji rozrusznika lub użycia defibrylatora. Leczenie arytmii należy zacząć od wykluczenia najprostszych jej przyczyn, jak np. zaburzenia elektrolitowe związane często z „błędami dietetycznymi” czy też ze stosowaniem leków moczopędnych. Jednym z czynników wyzwalających arytmię może być też zła kontrola ciśnienia. Sytuacja taka jest do uregulowania przy współpracy z lekarzem. Rozpoznanie arytmii objawiającej się migotaniem przedsionków wymaga oceny ryzyka udaru mózgu i innych powikłań zakrzepowo-zatorowych w celu podjęcia decyzji o włączeniu leczenia przeciwzakrzepowego. Wśród leków wykorzystywanych w leczeniu arytmii są: blokery kanałów sodowych, beta-blokery, blokery kanałów potasowych, blokery kanałów wapniowych i inne, jak digoksyna czy adenozyna. Z upływem czasu wciąż doskonali się metody leczenia arytmii, w tym poszukiwanie bardziej skutecznych i bezpiecznych sposobów przeprowadzania ablacji. Najnowsze metody leczenia zabiegowego omawiano w kwietniu 2023 roku na Kongresie EHRA (European Heart Rhythm Association) w Barcelonie.
Źródła:
- Czepiel A., Zaburzenia rytmu serca, Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2-3/2007, s. 62-67
- Prokopowicz D., Baranowski R., Jaka to arytmia, czyli diagnostyka i dalsze postępowanie, Choroby Serca i Naczyń 2010, tom 7, nr 4, 207–210
- Sałacki A., Wysokiński A., Zaburzenia rytmu serca u kobiet, Choroby Serca i Naczyń 2017, 14 (2), 66–74
