Cholesterol – charakterystyka i funkcje
Cholesterol to chemicznie alkohol steroidowy. Do jego syntezy dochodzi przede wszystkim w wątrobie, w pewnym stopniu też w jelitach i skórze. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Sam nie rozpuszcza się we krwi, a przenoszony jest przez lipoproteiny (cząsteczki zbudowane z tłuszczów i białek). W wyniku syntezy egzogennej powstaje od 700 do 900 mg cholesterolu na dobę, natomiast w wyniku podaży pożywienia 300 do 500 mg. Znaczna ilość cholesterolu znajduje się w tłustym nabiale i w mięsie, głównie czerwonym.
Do głównych funkcji cholesterolu należy:
- budowa błon komórkowych;
- tworzenie otoczki mielinowej, która umożliwia prawidłowe przewodzenie impulsów w komórkach nerwowych;
- wpływ na funkcjonowanie szlaków metabolicznych (przez regulację aktywności receptorów i enzymów).
Ponadto cholesterol to prekursor hormonów steroidowych, jak testosteron, estrogen, aldosteron, a także witaminy D i kwasów żółciowych.
Co to jest Lipidogram?
Stężenie cholesterolu całkowitego (TC) i jego frakcji: cholesterolu HDL, LDL i trójglicerydów oznacza się w celu określenia ryzyka miażdżycy i chorób sercowo- naczyniowych. Badanie określamy mianem lipidogramu. Normy są dość skomplikowane i dostosowane przez lekarza, w zależności od stanu chorego np. zdrowe osoby mają inne wytyczne w stosunku do osób po przebytym zawale serca. Ogólne wartości dla osób zdrowych to mniej niż 190 mg/dl dla cholesterolu całkowitego, poniżej 150 mg/dl dla trójglicerydów (przy badaniu na czczo) oraz mniej niż 115 mg/dl dla cholesterolu LDL. Z kolei normy dla cholesterolu HDL wynoszą powyżej 40 mg/dl dla mężczyzn i powyżej 45 mg dla kobiet. Prawidłowy zakres lipoproteiny- A powinien się mieścić poniżej 30 mg/dl.
Aby oszacować ryzyko sercowo - naczyniowe i podjąć ewentualne leczenie lub jego modyfikacje u pacjentów bez rozpoznanej choroby sercowo - naczyniowej, cukrzycy czy choroby nerek analizuje się stężenia poszczególnych frakcji cholesterolu i wylicza ryzyko na podstawie karty SCORE 2 (Systematic Coronary Risk Estimation 2). U pozostałych specjalista ocenia ryzyko na podstawie dotychczasowej historii chorób, np. stan po zawale serca, cukrzyca itp.
„Dobry” i „zły” cholesterol
Cholesterol LDL (low density lipoproteins) to lipoproteiny o małej gęstości. Frakcja ta określana jest jako „zła”, gdyż transportuje cholesterol do komórek przyczyniając się do powstawania blaszek miażdżycowych i rozwoju choroby a także jej powikłań, jak zawał serca czy udar mózgu. Dochodzi do tego, gdyż niewykorzystany w transporcie nadmiar odkłada się tworząc złogi w tętnicach. W przypadku hipercholesterolemii występującej rodzinnie znacznie podwyższone stężenie cholesterolu LDL obserwuje się już we wczesnym dzieciństwie. Wymaga ono obniżania przez podanie leków, jak np. statyny czy ezetymib.
Cholesterol określany mianem „dobrego” to lipoproteiny o dużej gęstości – HDL (high density lipoproteins). Frakcja ta transportuje cholesterol do wątroby z komórek pozawątrobowych. Odwrotny transport cholesterolu ze ściany naczynia do wątroby odbywa się dzięki sekwencyjnej lipidacji apolipoproteiny A, która staje się akceptorem otrzymującym cząstki cholesterolu z tkanek obwodowych, zarówno na drodze receptorowej, jak i na drodze pozareceptorowej – od albuminy transportującej cholesterol. Obładowane lipidami duże, okrągłe cząstki HDL łączą się następnie z wątrobowym receptorem przekazując estry cholesterolu do komórek wątrobowych. W wątrobie HDL ulega metabolizmowi i wykorzystywany jest do produkcji kwasów żółciowych lub wydalany. Oparte na licznych badaniach jest przekonanie, że większe stężenie cholesterolu HDL zmniejsza ryzyko rozwoju miażdżycy działając ochronnie, przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie na organizm.
Dieta na „dobry” cholesterol
Żywienie, które poprawi poziom cholesterolu i tym samym obniży ryzyko chorób układu sercowo - naczyniowego zakłada wykluczenie z diety produktów, które zawierają tłuszcze trans (np. fast foody czy chipsy) oraz ograniczenie cukrów. Ponadto zaleca się przyjmowanie błonnika ograniczającego wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego. Tłuste mięso zaleca się zastąpić chudym a tłuszcze zwierzęce oliwą z oliwek i olejem rzepakowym. Podstawą diety powinny być warzywa i owoce – zawarte w nich flawonoidy działają antyoksydacyjnie pełniąc znaczącą rolę w profilaktyce zaburzeń lipidowych. Zaleca się też włączenie do diety orzechów i pestek (słonecznik, dynia) przez wgląd na zawartość steroli roślinnych, które wykazują działanie obniżające poziom cholesterolu.
Jeśli wziąć pod uwagę suplementację to pacjenci często sięgają po ekstrakty z czerwonego ryżu. Preparaty takie zawierają monakolinę K i działają na organizm podobnie, jak statyny, a nie powodują skutków ubocznych. Uzupełnieniem diety mogą być również kwasy omega 3, które przy regularnej podaży w diecie przyczyniają się do obniżenia poziomu trójglicerydów i cholesterolu całkowitego. Kwasy omega działają przeciwzapalnie i zapobiegają tworzeniu się blaszek miażdżycowych wykazując przez to bardzo korzystny wpływ na cały układ sercowo - naczyniowy.
Cholesterol – jak o niego zadbać?
Oszacowanie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i konieczności wdrożenia ewentualnego leczenia wymaga analizy poszczególnych frakcji cholesterolu. Oceny dokonuje się na podstawie ich wzajemnego stosunku.
W celu zadbania o prawidłowy poziom cholesterolu zakłada się modyfikację stylu życia, przede wszystkim zaś redukcję masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej. Chorobom serca i układu naczyniowego sprzyjają ponadto nieprawidłowa dieta, palenie tytoniu, podwyższone ciśnienie krwi czy cukrzyca. Czynniki, które nie podlegają modyfikacji to wiek, płeć (większe ryzyko u mężczyzn niż u kobiet) lub wcześniejsze występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub innych chorób tętnic sprzyjających miażdżycy.
Badania pokazują, że redukcja masy ciała wpływa na zwiększenie stężenia HDL. Aerobowy wysiłek fizyczny (np. 25–30 km szybkiego marszu tygodniowo lub dowolna równoważna aktywność), może prowadzić do zwiększenia stężenia HDL‑C. Przyczynia się do tego też zaprzestanie palenia, pod warunkiem jednoczesnego zapobiegania przyrostowi masy ciała. Zadbanie o prawidłową dietę oraz regularny wysiłek fizyczny, a ponadto ograniczenie używek pozwala w znacznym stopniu wpłynąć na wyniki lipidogramu, zminimalizować ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo – naczyniowych i poprawić komfort życia.
Źródła:
Kudłacz P., Dobry cholesterol i zły cholesterol
Filipiak K.; Nowe europejskie wytyczne dotyczące dyslipidemii 2019 - krytyczne spojrzenie eksperta; Lekarz POZ General Practitioner; 5/2019 vol. 5
Mazurek M. i inni; Kwasy omega-3 w terapii hipertriglicerydemii w monoterapii lub w skojarzeniu ze statynami; Farmacja współczesna; 2017; 10: 255-259
Banach J., Sinkiewicz W., Cholesterol HDL — przyjaciel czy wróg? II Katedra i Klinika Kardiologii, Collegium Medicum, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Szpital Uniwersytecki nr 2, Bydgoszcz
Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019)
