WZW – cechy charakterystyczne
Wirusowe zapalenie wątroby można podzielić na to przenoszone drogą pokarmową (WZW typu A i E) i te, które przenoszą się przez kontakt z krwią i zakażonymi tkankami (w tym zakażenia matczyno-płodowe i drogą kontaktów seksualnych). Każdy typ wirusa zapalenia wątroby jest wysoce zaraźliwy. Wyróżnia się sześć typów WZW, z których każdy powoduje nieco inne objawy (A, B, C, D, E i G). W zaawansowanym stadium choroby dochodzi do uszkodzenia wątroby i, z czasem, do jej niewydolności. Najczęstszym objawem zakażenia jest żółtaczka – zażółcenie skóry, błon śluzowych i białkówek oczu. Żółtaczka to wynik rozpadu krwinek czerwonych spowodowany wysokim poziomem bilirubiny w organizmie. Najpopularniejsze z występujących typów wirusowego zapalenia wątroby to A, B i C. W Polsce najwięcej zakażeń dotyczy typu B.
Objawy WZW
Zakażenia wirusami hepatotropowymi podzielić można na ostre i przewlekłe (trwające ponad sześć miesięcy). Trudno zdiagnozować ostre WZW w początkowej fazie, gdyż ma ono niespecyficzny przebieg. Obraz kliniczny takiego zakażenia to: ogólne osłabienie, stany podgorączkowe, bóle mięśni i stawów, brak apetytu, nudności, wymioty, uczucie rozpierania w prawym podżebrzu, powiększenie wątroby i ściemnienie moczu. Przy współwystępowaniu świądu skóry można przypuszczać, że mamy do czynienia z postacią cholestatyczną, a więc utrudnionym odpływem żółci z wątroby. Ostry stan wskazujący na WZW może być mylony z grypą, zatruciem pokarmowym, chorobą wrzodową czy zapaleniem trzustki. Zażółcenie powłok skórnych i białkówek oka pozwala postawić trafne rozpoznanie. W badaniu przedmiotowym wątroba jest duża, miękka, gładka i tkliwa. Obserwuje się też dużą aktywność enzymów odpowiedzialnych za miąższowe uszkodzenie wątroby. Najbardziej niepokojące objawy zakażenia to skaza krwotoczna (np. krwawienie z dziąseł podczas mycia zębów) i encefalopatia/ śpiączka wątrobowa. Te ostatnie wiążą się z ostra niewydolnością i często kończą się śmiercią.
WZW typu A – jak się zarazić
Wirus typu A – HAV (Hepatitis A Virus) powszechnie spotykany jest w krajach o ciepłym klimacie i jednocześnie niskim poziomie higieny. W Europie występuje najczęściej w krajach basenu Morza Śródziemnego. Potocznie nazywany jest „chorobą brudnych rąk”. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową przez spożycie żywności i wody zanieczyszczonej kałem chorego. Przez długi okres może utrzymywać się w środowisku wilgotnym. Wirus zapalenia wątroby typu A jest wydalany z kałem w okresie 1– 2 tygodni przed wystąpieniem objawów i do tygodnia po ich ustąpieniu. Zwykle przebieg zakażenia jest łagodny, u dzieci praktycznie bez objawów, a odporność po chorobie utrzymuje się do końca życia. W Polsce zaleca się szczepienia przeciw HAV, szczególnie dla osób, które wyjeżdżają w rejony, gdzie wirus jest powszechny. WZW typu A określane jest jako żółtaczka pokarmowa. Wirus jest odporny na działanie czynników zewnętrznych i może przetrwać na powierzchniach (naczynia, krany, toalety) nawet do kilku tygodni. Do zakażenia dochodzi przez:
- bezpośredni kontakt z zakażonym
- spożycie zakażonej żywności lub wody
- umycie rąk w zakażonej wodzie
- w następstwie kontaktów seksualnych
Zakażenie przebiega bezobjawowo lub z odbijaniem, zgagą, z zażółceniem skóry i białkówek. Niekiedy choroba objawia się ostrym stanem zapalnym i uszkodzeniem miąższu wątroby. Najpewniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom są szczepienia.
WZW typu B – jak się zarazić?
Szacunkowo na świecie nosicielami WZW typu B (HBV) jest ponad 200 milionów ludzi, głównie zamieszkujących Azję i Afrykę. Ten typ wirusa przenosi się przez krew i wydzieliny ludzkiego organizmu, a nazywany jest powszechnie „żółtaczką zakaźną”. Wprowadzone pod koniec XX wieku szczepionki znacznie ograniczyły odsetek zakażeń w krajach rozwiniętych, także w Polsce. Wirusem zapalenia wątroby typu B zarazić można się:
- w sytuacji wykonywania specyficznej pracy – personel medyczny
- podczas procedur diagnostycznych lub leczniczych, które przebiegają z przerwaniem ciągłości tkanek
- podczas zabiegu kosmetycznego czy wykonywania tatuażu
- przez kontakt intymny z osobą zakażoną
- zakażenie okołoporodowe – przeniesienie wirusa z matki na dziecko
Najbardziej charakterystycznym objawem WZW typu B jest zażółcenie skóry i białek oczu. Do powyższych dochodzi ciemne zabarwienie moczu i charakterystyczne zaburzenia ze strony układu pokarmowego. Zdarza się jednak, że zakażenie przebiega mało charakterystycznie i WZW typu B wykrywane jest dopiero w sytuacji, gdy mamy do czynienia z zapaleniem stawów, guzkowym zapaleniem tętnic, zapaleniem nerek, marskością wątroby czy nowotworem.
WZW typu C – jak się zarazić?
Droga zakażenia WZW C jest zbliżona do zakażeń typem B. Ponad 80% przypadków zakażeń HCV przechodzi w postać przewlekłą prowadząc do marskości i, czasem, do raka wątrobowokomórkowego. Wirus posiada zdolność replikacji także poza wątrobą – w limfocytach B lub w tkance mózgowej. HCV często mutuje, co stanowi przyczynę częstych niepowodzeń leczenia i braku dostępnej szczepionki. Ryzyko zakażenia HCV występuje podczas:
– dawniej: przetoczenia krwi i preparatów krwiopochodnych ( obecnie wykonuje się rutynowe badania w kierunku HCV)
– częstych hospitalizacji
– zabiegów chirurgicznych
– pracy w służbie zdrowia, straży pożarnej i policji
– zażywania narkotyków dożylnie i donosowo
–wykonywania tatuażu, piercing, medycyna estetyczna
Do zakażenia dojść może z powodu inwazyjnych zabiegów, które wykonywane są niesterylnym sprzętem lub brudnymi dłońmi/ rękawiczkami, z powodu używania wielokrotnie sprzętu z zasady jednorazowego oraz w wyniku następstwa nieskutecznej sterylizacji lub dezynfekcji.
Diagnostyka i leczenie WZW
Diagnostyka zakażeń wirusami hepatotropowymi jest trudna przez wzgląd na niecharakterystyczne objawy. Zwykle są to testy wykrywające przeciwciała. Wczesne rozpoznanie choroby pozwala zdrożyć skuteczne leczenie i zapobiec marskości narządu. Istotne, by zachowywać wysoki poziom higieny w przypadku wszelkich zabiegów, które zaruszają ciągłość tkanek i w sytuacji, gdy stan sanitarny miejsca, w którym przebywamy nie jest na najwyższym poziomie. Zwykłe kontakty społeczne nie narażają na zakażenie. Wskazaniem, jeśli chodzi o leczenie pacjenta z WZW jest wypoczynek, lekkostrawna dieta i nawadnianie. Niezalecane jest spożywanie alkoholu i palenie papierosów. Niekiedy choroba ustępuje samoistnie, jednak nieleczona prowadzić może do poważnych następstw. Konieczne jest monitorowanie stanu chorego, czasem podawanie leków przeciwwirusowych i hospitalizacja. Najpewniejszym sposobem zapobiegania zakażeniom są szczepienia ochronne (typ A i B). Dodatkowo należy zadbać o higienę rąk, kontrolę wody pitnej i czystość podczas przygotowywania posiłków. Ważne jest też, by unikać przypadkowych i ryzykownych kontaktów seksualnych. W przypadku typów wirusów przenoszonych przez krew istotne jest dbanie o przestrzeganie procedur zapobiegających zakażeniom – sterylizacja narzędzi, używanie jednorazowego sprzętu.
Bibliografia:
- Klamann J., Smiatacz T., Diagnostyka wirusowych zapaleń wątroby w praktyce lekarza pierwszego kontaktu, Forum Medycyny Rodzinnej 2016, tom 10, nr 2, 66–72
- Stelmaszczyk I., Mastalerz-Migas A., Wpływ przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B i C na funkcjonowanie i samopoczucie pacjenta, Family Medicine & Primary Care Review 2013; 15, 2: 170–172, dostęp 08.04.2025
- https://www.gov.pl/web/gis/wirusowe-zapalenie-watroby-typu-b-wzw-b, dostęp 08.04.2025
- https://www.gov.pl/web/psse-ostrow-mazowiecka/wzrost-zachorowan-na-wzw-typu-a, dostęp 08.04.2025
- https://epibaza.pzh.gov.pl/story/wirusowe-zapalenie-w%C4%85troby-typu-c-informacje-og%C3%B3lne, dostęp 08.04.2025
