Borelioza – etymologia zakażenia
Borelioza to choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze. Jej objawy są często niejednoznaczne i zróżnicowane, a dotyczyć mogą wielu układów. Zmiany zajmować mogą skórę, stawy, układ nerwowy, a nawet serce. Podstawowym przekaźnikiem krętków, które wywołują boreliozę z Lyme są kleszcze z rodzaju Ixodes – w Polsce Ixodes ricinus L. Są to pajęczaki z podgromady roztoczy, które żywią się krwią ssaków, ptaków, niekiedy płazów i gadów. Pasożyty są zdolne do kąsania, a ich ślina zawiera szereg związków chemicznych, które osłabiają odpowiedź i wygaszają stan zapalny. Ułatwia to rozprzestrzenianie się bakterii. Zasięg tego gatunku kleszcza to niemal cała Europa. Zakażone kleszcze stanowią odsetek od niespełna jednego do 58% populacji. Na liczbę kleszczy zakażonych krętkami wpływ ma mikroklimat, w jakim można je spotkać. Kleszcze preferują siedliska wilgotne, zwłaszcza lasy liściaste i mieszane. Ważne, by ustalić czy miała miejsce ekspozycja na ukłucie kleszcza, gdyż charakterystyczny rumień nie występuje u wszystkich chorych, a wczesne stadium choroby może szybko przekształcić się w kolejne, atakując następne organy.
Analiza badań pozwala stwierdzić, że rumień występuje częściej u osób, które odwiedzały tereny leśne sporadycznie niż u osób z grup ryzyka (leśników, drwali, rolników). Niektóre gatunki kleszczy przenoszą bakterię między żywicielami, jak dzikie zwierzęta lub człowiek, krętki mnożą się w jelicie cienkim kleszcza, przenikają do krwi, a potem do jego gruczołów ślinowych. Człowiek zaraża się przez ukąszenie zakażonego kleszcza, wtarcie w zranione miejsce na skórze rozgniecionego owada czy też jego fragmentu. Do zakażenia dochodzi w ciągu maksymalnie 48 godzin od powyższych. Zachorowalność na boreliozę występuje sezonowo – wiosną i latem (od maja do sierpnia). W Polsce zakażone kleszcze stanowią około 3–34% populacji, głównie w województwie podlaskim.
Borelioza – objawy charakterystyczne
Borelioza zwana jest chorobą z Lyme lub krętkownicą kleszczową. To przewlekła i postępująca choroba odzwierzęca, która obejmuje wiele układów. Często jest trudna do rozpoznania przez wzgląd na niespecyficzne objawy, jak zmęczenie, napadowe bóle karku, zaburzenia termoregulacji, nadwrażliwość na alkohol, zaburzenia narządu słuchu i wzroku a także zaburzenia funkcji poznawczych. Dzieli się ją na trzy stadia:
- pierwsze wczesne (zakażenie ograniczone) ze zmianą najbardziej typową w postaci rumienia wędrującego (EM)
- drugie (zakażenie rozsiane), wiążące się zazwyczaj ze zmianami zapalnymi w stawach, układzie nerwowym, sercu, czasami w innych narządach
- trzecie (zakażenie przetrwałe), objawiające się zanikowym zapaleniem skóry kończyn, późnymi zespołami neurologicznymi lub przewlekłym zapaleniem stawów. Objawy w tym stadium utrzymują się powyżej dwunastu miesięcy od zakażenia.
Boreliozę rozpoznaje się po objawach klinicznych, wywiadzie epidemiologicznym i swoistych badaniach serologicznych. Podejrzenie kieruje się do Poradni Chorób Zakaźnych w celu diagnostyki i zweryfikowania rozpoznania.
Rumień wędrujący
Rumień wędrujący (EM, erythema migrans) to wczesna zmiana skórna pojawiająca się z reguły po tygodniu do trzydziestu dni (czasem nawet później) w miejscu ukąszenia kleszcza u 30- 60 % zakażonych. Raczej rzadko towarzyszy mu pieczenie czy swędzenie. Jeśli zmiana występuje w czasie krótszym niż kilka dni to zwykle jest to odczyn po ugryzieniu przez niezakażonego kleszcza lub innego owada. Wizualnie jest to plamka/ grudka nierzadko z przejaśnieniem w środkowej części. Może być różnych rozmiarów. Za pewne zakażenie uznać można zmianę, która ulega powiększeniu w ciągu kilku dni i przekracza średnicę 5 cm. Postać nietypowa nie wykazuje centralnego przejaśnienia, ma nieregularny kształt, a czasem nawet cechy krwotoczne. Jednakże również w tym przypadku charakterystyczne jest powiększanie się zmiany wraz z upływem kilku dni. Rumień zwykle współwystępuje z innymi objawami zapalenia, takimi, jak: podwyższona temperatura ciała, bóle głowy, stawów i mięśni i ogólne złe samopoczucie. U osób nieleczonych antybiotykami rumień wędrujący ustępuje samoistnie zwykle w ciągu czterech tygodni, czasem później. Czasem dochodzi do rozsiewu krętków drogą krwi lub chłonki do dalej położonych obszarów skóry. Powstaje wówczas wczesna rozsiana postać skórna boreliozy, która nazywana jest rumieniem wędrującym mnogim (EM multiplex). Rumień wędrujący mnogi przypomina postać pierwotną, jednak zmiany mają zwykle mniejszą średnicę oraz nie występuje w ich przypadku centralne przejaśnienie.
Rumień po kleszczu - Leczenie
Rozpoznanie EM opiera się na obrazie klinicznym. W postaciach typowych badania immunoserologiczne w kierunku przeciwciał anty-Borrelia burgdorferi są zbędne. W postaciach nietypowych z kolei potwierdzenie laboratoryjne może być pomocne, ale dopiero po upływie co najmniej dwóch tygodni od wystąpienia zmiany. Niekiedy wykorzystuje się diagnozę metodami biologii molekularnej, w tym metodą PCR wycinka skóry. Metoda ta pozwala na wykazanie bezpośredniej obecności bakterii w ustroju, a w zasadzie DNA tej bakterii. Leczenie polega na podawaniu antybiotyku ( amoksycylina, doksycylina lub cefuroksym) w czasie 14-28 dni. W leczeniu w pierwszym rzucie stosuje się zwykle doksacyklinę doustnie w dawce 2 × 100 mg przez okres 21–28 dni, natomiast w przypadku ciąży lub przeciwwskazań do stosowania doksacykliny – amoksycylinę lub cefuroksym. W sytuacji uczulenia na penicyliny stosowane są makrolidy – azytromycyna lub klarytromycyna. W trzecim stadium boreliozy (neuroborelioza) zaleca się zwykle stosowanie cefalosporyny III generacji dożylnie. W przypadku objawów, które występują dłuższy czas i ich nawrotów leczenie ponawia się przez taki sam lub dłuższy okres.
Profilaktyka zakażeń to odpowiedni ubiór zakrywający eksponowane części ciała, unikanie chodzenia po lasach, kontrola całego ciała po przyjściu z lasu, a także odpowiednie i szybkie usunięcie kleszcza ze skóry. Rumień zanika w ciągu kilku dni od rozpoczęcia prawidłowej antybiotykoterapii. Nie oznacza to jednak pełnej eliminacji zakażenia. Zmiany nieleczone mogą utrzymywać się niekiedy przez kilka miesięcy. Rumień sam w sobie jest zmianą, która z reguły nie przysparza dolegliwości. Jednak to właśnie on pozwala na diagnozę zakażenia boreliozą, a odpowiednio wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie antybiotykiem pozwala na poprawę kliniczną i zapobiega dalszemu rozwojowi choroby i jej powikłaniom.
Źródła:
- Wysocki J., Neurootologiczne postacie boreliozy, Artykuł przeglądowy, Pol Otorhino Rev 2020; 9 (4): 39-44
- Rajewski Paweł, Rajewski Piotr, Waleśkiewicz-Ogórek K., Borelioza opis przypadku, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 4, 185–189
- Smoleńska Ż., Matyjasek A., Zdrojewski Z., Borelioza – najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu, Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2, 58–64
- Kiewra D., Dobracki W., Lonc E., Dobracka B., Ekspozycja na ukłucia przez kleszcze a występowanie rumienia wędrującego u pacjentów z boreliozą z Lyme na terenie Dolnego Śląska, Przegl. Epidemiol. 2004;58:281–8
