Objawy różyczki
Różyczka (łac. rubella) to choroba zakaźna wywoływana przez wirusa różyczki. Wirus ten rozprzestrzenia się drogą kropelkową lub poprzez kontakt z wydzielinami osoby zakażonej. Po przedostaniu się do organizmu przez górne drogi oddechowe, wirus trafia do pobliskich węzłów chłonnych, gdzie się namnaża, a następnie infekuje komórki i tkanki. W przypadku zakażenia ciężarnej istnieje ryzyko przeniesienia wirusa przez łożysko na płód, co prowadzi do rozwoju różyczki wrodzonej (congenital rubella syndrome, CRS).
Objawy różyczki pojawiają się zazwyczaj po 2–3 tygodniach od zakażenia. Chory może jednak zarażać już na 7 dni przed wystąpieniem pierwszych symptomów i do około 6 dni po ich pojawieniu się. U dzieci choroba często (w około 50% przypadków) przebiega bezobjawowo lub z minimalnymi objawami. Cięższy przebieg obserwuje się zazwyczaj u dorosłych. Objawy rozwijają się etapami, choć nie wszystkie muszą wystąpić
Okres zwiastunowy
Trwa kilka dni i obejmuje:
- gorsze samopoczucie,
- ból głowy i mięśni,
- nieżyt górnych dróg oddechowych (zapalenie gardła, katar, suchy kaszel),
- zapalenie spojówek (bez światłowstrętu),
- niewielki wzrost temperatury ciała,
- utratę apetytu.
Powiększenie i bolesność węzłów chłonnych
Węzły chłonne za uszami i na potylicy stają się powiększone i bolesne. Objaw ten pojawia się zazwyczaj dzień przed wysypką i może być jedynym symptomem zakażenia. Powiększenie węzłów chłonnych może utrzymywać się przez kilka tygodni.
Okres osutkowy
W tym etapie występuje różowa wysypka o charakterze plamistym lub plamisto-grudkowym.
- wysypka początkowo pojawia się na twarzy (zwykle za uszami) i tułowiu, a po 1–2 dniach rozprzestrzenia się na kończyny,
- może jej towarzyszyć świąd,
- na początku przybiera formę blednącego rumienia, a później przypomina drobną wysypkę charakterystyczną dla płonicy (jak po ukłuciu szpilką).
- zanika po 2–3 dniach, nie pozostawiając przebarwień.
U niektórych osób zakażenie może przebiegać bez wysypki, a jedynym objawem może być utrzymujące się powiększenie węzłów chłonnych. U małych dzieci wysypka bywa natomiast pierwszym widocznym symptomem choroby. U nastolatków i dorosłych częściej występują niespecyficzne objawy różyczki, takie jak ból głowy, wysoka gorączka, bóle kończyn oraz łagodne zapalenie spojówek. Przebycie choroby zapewnia odporność na całe życie.
Chociaż różyczka zazwyczaj przebiega łagodnie, mogą wystąpić powikłania, takie jak bóle mięśniowe i stawowe. Rzadkie, ale poważne komplikacje obejmują małopłytkowość oraz zapalenie mózgu. Największe zagrożenie różyczka stanowi jednak dla kobiet w ciąży. Zakażenie ciężarnej może prowadzić do poważnych uszkodzeń płodu.
Różyczka w ciąży
Ryzyko wystąpienia wad wrodzonych zależy od etapu ciąży i jest najwyższe w pierwszym trymestrze:
- w pierwszych 12 tygodniach wady rozwijają się u około 85% przypadków,
- między 13. a 16. tygodniem wady występują u około 54% dzieci,
- pod koniec drugiego trymestru ryzyko spada do 25%.
Po 22. tygodniu ciąży zakażenie wirusem różyczki nie jest już uznawane za zagrożenie dla płodu.
Do najczęstszych wad u dzieci z różyczką wrodzoną należą: głuchota lub upośledzenie słuchu spowodowane uszkodzeniem nerwu słuchowego, wady serca oraz zaćma. Te objawy określa się jako triadę Gregga.
Różyczka wrodzona może objawiać się także:
- małopłytkowością,
- niedokrwistością hemolityczną,
- wadami oka (jaskra, uszkodzenie siatkówki, niedorozwój gałki ocznej),
- zapaleniem mięśnia sercowego i gonad,
- śródmiąższowym zapaleniem płuc,
- zapaleniem wątroby,
- powiększeniem wątroby i śledziony,
- deformacjami i ubytkami kości,
- zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapaleniem szpiku,
- zaburzeniami funkcji gruczołów dokrewnych, w tym cukrzycą.
Częstym następstwem różyczki wrodzonej jest opóźnienie rozwoju psychoruchowego oraz uszkodzenie ośrodka mowy. Opisano również przypadki autyzmu jako możliwego powikłania.
Sprawdź również: Wysoka gorączka u niemowląt – postępowanie, przyczyny, objawy
Rozpoznanie i leczenie różyczki
Rozpoznanie choroby opiera się na obrazie klinicznym, czyli charakterystycznych objawach różyczki, ustalonych po dokładnym wywiadzie i badaniu pacjenta. Zazwyczaj nie ma potrzeby wykonywania badań dodatkowych w celu potwierdzenia różyczki, chyba że dotyczy to kobiety ciężarnej lub noworodka.
Do badań pomocniczych należą badania serologiczne, które wykrywają swoiste przeciwciała przeciwko wirusowi różyczki:
- przeciwciała w klasie IgM – pojawiają się w 2. dobie wystąpienia wysypki i utrzymują się przez około miesiąc. Warto jednak uwzględnić możliwość fałszywie dodatnich wyników,
- przeciwciała w klasie IgG – ich stabilne stężenie wskazuje na przebytą infekcję i nabycie odporności. Natomiast czterokrotny wzrost ich miana w odstępie 2–4 tygodni sugeruje niedawną infekcję.
Pewne rozpoznanie różyczki zapewniają jedynie badania molekularne RNA wirusa, które wykonuje się na podstawie wymazu z gardła, próbki krwi, moczu lub płynu mózgowo-rdzeniowego.
Diagnostyka różnicowa obejmuje między innymi odrę, szkarlatynę, wysypki polekowe i rumień zakaźny.
W przebiegu różyczki stosuje się jedynie leczenie objawowe, obejmujące podanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. W zespole różyczki wrodzonej, w zależności od występujących objawów, dzieci powinny pozostawać pod opieką różnych specjalistów, którzy zadecydują o zastosowaniu w odpowiednim czasie leczenia operacyjnego bądź farmakologicznego.
Profilaktyka różyczki
Metody zapobiegania różyczce obejmują unikanie kontaktu z osobami zakażonymi oraz stosowanie szczepień ochronnych. Izolacja chorych powinna trwać:
- do 7 dni po wystąpieniu wysypki w przypadku różyczki nabytej,
- do ukończenia 12. miesiąca życia (lub uzyskania dwóch ujemnych wyników izolacji wirusa z nosogardła po 3. miesiącu życia) w przypadku różyczki wrodzonej.
Szczególnie ważne jest zapobieganie zakażeniom u kobiet w wieku prokreacyjnym.
Podstawową metodą zapobiegania różyczce są szczepienia ochronne. Dostępna szczepionka przeciw różyczce to preparat skojarzony (MMR) przeciw odrze, śwince i różyczce, zawierający atenuowane szczepy wirusów. Głównym celem wprowadzenia szczepień było wyeliminowanie zespołu różyczki wrodzonej poprzez zapobieganie zakażeniom kobiet w ciąży.
Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych:
- pierwsza dawka szczepionki MMR powinna być podana w 13.–15. miesiącu życia,
- dawka uzupełniająca jest zalecana w 6. roku życia.
Pierwsza dawka szczepionki zapewnia odporność u około 95% zaszczepionych, a po podaniu drugiej dawki odsetek osób odpornych wzrasta do 98–99%. Celem obecnie stosowanej strategii szczepień jest wyeliminowanie zachorowań na różyczkę dzieci i młodzieży i zaprzestanie krążenia dzikiego wirusa różyczki w populacji. Skuteczność eradykacji wirusa zależy od odsetka zaszczepionych osób.
Szczepienie szczepionką MMR jest też zalecane dorosłym, którzy nie byli szczepieni przeciw różyczce w dzieciństwie lub otrzymali tylko jedną dawkę szczepionki. Poleca się również, aby kobiety planujące ciążę, które nie przebyły zakażenia w sposób naturalny i nie były (lub nie są pewne czy były) zaszczepione zbadały stężenie swoistych przeciwciał klasy IgG w surowicy. Jeśli przeciwciała IgG nie zostaną wykryte, co oznacza brak odporności, kobieta powinna się zaszczepić, a zajście w ciążę planować minimum miesiąc po szczepieniu.
Przeciwskazaniami do szczepienia przeciw różyczce, podobnie jak w przypadku innych szczepionek, są występujące w przeszłości ciężkie reakcje anafilaktyczne, alergia na składniki szczepionki i ostre stany chorobowe. Dodatkowo nie mogą zaszczepić się osoby z chorobami hematologicznymi, leczone immunosupresyjnie lub z niedoborami odporności. Szczepionki przeciw różyczce nie mogą przyjąć kobiety w ciąży, kobiety w wieku rozrodczym powinny też stosować skuteczną antykoncepcję przez miesiąc po szczepieniu.
Szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) są bezpieczne. Po ich podaniu mogą wystąpić odczyny miejscowe (ból, obrzęk, zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki), charakteryzujące się łagodnym przebiegiem i utrzymujące się 1-2 dni. Rzadziej zdarzają się odczyny ogólne:
- stan podgorączkowy lub niewysoka gorączka, która pojawia się zazwyczaj w 6-12 dniu po szczepieniu i utrzymuje około 2 dni,
- wysypka na skórze, która pojawia się zazwyczaj w 6-12 dniu po szczepieniu i utrzymuje około 2 dni,
- łagodne powiększenie węzłów chłonnych (częściej u dzieci),
- obrzęk ślinianki przyusznej który pojawia się rzadko po 10-14 dniach od szczepienia,
- zapalenie lub bóle stawów (0,5%, szczególnie u młodych osób i kobiet).
Wbrew krążącym w Internecie opiniom, szczepionka MMR nie wywołuje autyzmu. Hipoteza o możliwym związku między szczepionką MMR a autyzmem została szczegółowo przeanalizowana przez niezależne grupy ekspertów, którzy nie znaleźli wśród dostępnych danych epidemiologicznych potwierdzenia związku przyczynowego między szczepionką MMR a zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
Sprawdź również: Pora na dziecko
Bibliografia:
- Gajewski, P. (red) (2020). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna
- Camejo Leonor, M., & Mendez, M. D. (2023). Rubella. In StatPearls. StatPearls Publishing.
- Sanofi Pasteur (2024) ChPL M_M_RVAXPRO Pobrano z: https://www.ema.europa.eu/pl/documents/product-information/m-m-rvaxpro-epar-product-information_pl.pdf
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rozyczka/ dostęp: 26.11.2024
