Neuropatie – próba definicji
Schorzenia i urazy związane z narządem ruchu wiążą się nie tylko z układem mięśniowo-szkieletowym, ale obejmują też ściśle z nim powiązane naczynia krwionośne i nerwy. Zadaniem układu nerwowego jest sprawowanie kontroli nad wszystkimi procesami, które zachodzą w organizmie. Ośrodkowy układ nerwowy to mózg i rdzeń kręgowy, do obwodowego zaliczamy z kolei nerwy obwodowe, które pośredniczą między narządami a ośrodkowym układem nerwowym. Jednym z rodzajów uszkodzeń nerwów jest neuropatia obwodowa. Uszkodzenie nerwów obwodowych jest przyczyną zaburzeń czucia objawiających się bólem, przeczulicą lub parestezją. Zaburzenia występują tylko na konkretnym obszarze nerwu lub nerwów. Uszkodzenie nerwów obwodowych może objawiać się mrowieniem kończyn, bólem ciała podczas dotyku, a nawet osłabieniem mięśni aż do ich porażenia. Mięśnie pozbawione impulsów nerwowych ulegają stopniowemu zanikowi. Istnieją też sytuacje, gdy uszkodzenie nerwów obwodowych objawia się zaburzeniami potliwości, zabarwienia, ciepłoty oraz wyglądu skóry. Ma to miejsce w przypadku nerwów obwodowych, które zawierają dużą liczbę włókien autonomicznych.
Jakie są przyczyny neuropatii
Przyczyny neuropatii obwodowych to, m.in.:
- nieprawidłowa (zwykle długotrwała) pozycja ciała
- uraz
- zabieg chirurgiczny
- choroby ogólnoustrojowe
- zakażenie bakteriami/ wirusami
- alkoholizm
- zatrucie chemiczne, zatrucie arsenem, ołowiem
- niektóre stosowane leki
- powikłania cukrzycy
- choroby wątroby i nerek
- zaburzenia hormonalne
- zaburzenia przemiany materii
- inne, np. miażdżyca, błonica, szpiczak, nowotwory
Uszkodzeniu ulec mogą również pojedyncze nerwy. Zmianę taką nazywa się neuropatią z ucisku, a najczęściej spotykane tego rodzaju neuropatie to: łokciowa, zespół cieśni nadgarstka i uszkodzenie nerwu strzałkowego. Do tego typu zmian przyczynia się zwiększona wrażliwość nerwów na ucisk i wtórnie- niedotlenienie, niedobory witamin czy cukrzyca.
Neuropatie z ucisku
Ogólnie mówiąc neuropatia objawia się wszelkimi zaburzeniami czucia – mrowieniem, kłuciem, drętwieniem, pogorszeniem odbierania bodźców dotykowych oraz temperatury lub kłującym bólem. Neuropatię nerwu łokciowego wywołuje ucisk w obrębie łokcia. Uciskowa neuropatia nerwu promieniowego może być spowodowana nawet wielogodzinnym uciskiem ramienia przez ciężar własnego ciała czy też głowę innej osoby. Dochodzi wówczas do porażenia mięśni prostowników, a ręka zaczyna opadać. Zespół cieśni nadgarstka rozwija się, gdy uciskany jest nerw środkowy w miejscu jego przebiegu przez wąski kanał nadgarstka, który utworzony jest przez kości i więzadło poprzeczne nadgarstka. Jego objawy to: ból, obrzęk i drętwienie ręki. Neuropatia strzałkowa to z kolei wynik uszkodzenia okolicy główki kości strzałki, co może być spowodowane noszeniem wysokiego twardego obuwia, opatrunkiem gipsowym lub urazem. Charakterystyczny objaw neuropatii strzałkowej to opadanie stopy, które zmusza do wysokiego unoszenia kolan w czasie chodzenia.
Polineuropatia cukrzycowa
Polineuropatia to uszkodzenie wielu nerwów. Może ona objawiać się gwałtownie, ale też rozwijać powoli. To najczęstsze przewlekłe powikłanie cukrzycy. Może dotyczyć każdej z części obwodowego układu nerwowego. Ryzyko wystąpienia zwiększa się wraz z czasem trwania cukrzycy i nasileniem hiperglikemii. Neuropatia cukrzycowa to wystąpienie subiektywnych lub klinicznych cech uszkodzenia obwodowego układu nerwowego, które występują w przebiegu cukrzycy a nie mają innej przyczyny. Choroba rozwija się przez długi czas objawiając zwykle poprzez zaburzenia czucia w stopach- niedoczulicę lub przeczulicę. Często towarzyszy temu zmniejszona potliwość i występujący obrzęk. Kolejnym etapem tego rodzaju neuropatii są zaburzenia czucia rąk i zaburzenia ruchowe. Często występuje też ból neuropatyczny- piekący, rozlany, który nasila się pod wpływem dotyku i nie reaguje na standardowe leki przeciwbólowe. Konsekwencją neuropatii obwodowej mogą być uszkodzenia skóry i tkanki podskórnej, a wiąże się to ze zmniejszonym odczuwaniem temperatury i bólu – występujące rany i zmiany chorobowe nie zostają zauważone, gdyż chory nie odczuwa dolegliwości.
Leczenie neuropatii
Każdy pacjent, u którego rozpoznaje się neuropatię wymaga kompleksowej diagnostyki i starannego rozpoznania, które umożliwi wprowadzenie odpowiednio ukierunkowanego leczenia. W diagnostyce neuropatii wykorzystuje się analizę objawów klinicznych i wyniki badań elektrofizjologicznych. Leczenie zachowawcze obejmuje różne formy rehabilitacji, jak odpowiednio dobrane ćwiczenia, czasowe unieruchomienie kończyny, techniki neurodynamiczne i neuromobilizacyjne. Poza tym stosuje się zabiegi fizjoterapeutyczne, terapię poprzez dietę i psychoterapię. Zabieg operacyjny wykonuje się w sytuacji braku skuteczności innej metody. Innym stosowanym sposobem leczenia w chorobach związanych z uszkodzeniem nerwów jest wykorzystanie farmakologii. Powodem wprowadzania leków jest ochrona zagrożonych komórek nerwowych przed dalszym uszkodzeniem a także wspomaganie regeneracji i odbudowy uszkodzonych komórek. Po uszkodzeniu struktur nerwowych i zaburzeniu funkcji neuronów wskutek chorób lub urazów dochodzi do stresu oksydacyjnego, dysfunkcji mitochondriów, agregacji białek patologicznych, a nawet apoptozy komórek nerwowych. W celu przeciwdziałania powyższym stosuje się neuroprotekcję wdrażając leki/ substancje o działaniu neuroregeneracyjnym. Dzięki odpowiednio ukierunkowanemu leczeniu farmakologicznemu możliwe jest przywrócenie niektórych utraconych funkcji nerwu i tkanek okołonerwowych. Istotą działania w tym przypadku jest wspomaganie naturalnej neuroplastyczności nerwu, który uległ uszkodzeniu – jest on w stanie „przebudować się” tak, by uzupełnić i zastąpić uszkodzone części.
Przykłady leków/ substancji wykorzystywanych w leczeniu neuropatii obwodowych to głównie te, które wykazują działanie antyoksydacyjne. Kwas alfa-liponowy, nienasycone kwasy tłuszczowe, witamina E, witaminy z grupy B czy selen to najpopularniejsze z wykorzystywanych w leczeniu neuropatii.
Ścisła kontrola glikemii może znacznie zredukować ryzyko rozwoju istotnej klinicznie neuropatii cukrzycowej. Innym sposobem, często ignorowanym jest codzienna pielęgnacja stóp i ich kontrola w kierunku obecności suchej lub pękającej skóry, szczelin, tworzenia się modzeli na podeszwie i objawów infekcji w przestrzeniach między palcami oraz wokół paznokci. Leczenie objawowe w przypadku neuropatii cukrzycowej sprowadza się zwykle do niwelowania bólu chorego, a schemat postepowania dobierany jest zawsze indywidualnie.
Neuropatia autonomiczna w przebiegu cukrzycy obejmować może każdy organ zaopatrywany rzez włókna autonomiczne. Leczenie tego rodzaju neuropatii ma charakter paliatywny i skupia się na poprawie jakości życia chorego. Metody wykorzystywane w tym przypadku zależne są od cech zaburzeń:
- neuropatia sercowo-naczyniowa – wykorzystuje się dietę z wysoką zawartością sodu, unoszenie zagłówka w czasie snu czy stosowanie pończoch uciskowych
- w przypadku dolegliwości żołądkowo-jelitowych dostosowuje się dietę do stanu chorego, stosuje leki prokinetyczne, niekiedy zakłada sondę dożołądkową lub wprowadza odżywianie dojelitowe
- neuropatia moczowo-płciowa- chorzy z pęcherzem neurogennym nie są w stanie odczuwać wypełnienia pęcherza. Wykorzystuje się leki rozluźniające zwieracz cewki moczowej lub stosuje okresowe cewnikowanie. W przypadku zaburzeń funkcji seksualnych – sildenafil.
Neuropatie polekowe
Niezdiagnozowane i nieleczone neurotoksyczne objawy stosowania leków prowadzić mogą do trwałych zmian w obwodowym układzie nerwowym. W zależności od miejsca uszkodzenia neuropatie polekowe dzielimy na aksonopatie, mielinopatie oraz neuronopatie. Przykładem pierwszego rodzaju jest aksonalna polineuropatia czuciowo-ruchowa- osłabienie czucia w obrębie dłoni i stóp. Do neuronopatii natomiast zalicza się np. zmiany w obrębie rdzenia kręgowego, które objawiają się osłabieniem lub zaburzeniem czucia, osłabieniem koordynacji ruchowej oraz bólem neuropatycznym. W przypadku mielinopatii zauważa się najczęściej symetryczne osłabienie siły mięśniowej kończyn. Klinicznie objawia się to zazwyczaj niedowładem, bólem i uczuciem pieczenia. Leki zwiększające ryzyko wystąpienia neuropatii polekowych to np. te stosowane w chorobach nowotworowych czy statyny. Zadaniem lekarza w przypadku wystąpienia zaburzeń jest skierowanie pacjenta na badania neurologiczne oraz zmodyfikowanie terapii w celu obniżenia neurotoksycznych objawów niepożądanych przy jednoczesnym zachowaniu podstawowych parametrów leczenia choroby pierwotnej.
Źródła:
- Tomaszewski W., Malinowska K., Neuropatia – uszkodzenia nerwów obwodowych występujące w chorobach i obrażeniach narządu ruchu, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 2017; 6(6); Vol. 19, 569-576
- Szczyrba S., Kozera G., Bieniaszewski L., Nyka M.W., Neuropatia cukrzycowa — patogeneza, rozpoznawanie, zapobieganie, leczenie, Forum Medycyny Rodzinnej 2010, tom 4, nr 5, 339- 355
- Banach M., Juranek K.J., Antczak J., Neuropatie polekowe, Family Medicine & Primary Care Review 2015; 17, 4: 284-288
