Narkolepsja - rozpoznanie, leczenie i wsparcie
Narkolepsja wbrew sugerującej nazwie, nie ma nic wspólnego z uzależnieniem od narkotyków i substancji psychoaktywnych - to rzadkie zaburzenie neurologiczne, charakteryzujące się nadmierną sennością w ciągu dnia. Badania sugerują, że dotykać ona może najczęściej osoby w dwóch grupach wiekowych: od 15 do 20 lat i od 30 do 35 lat. Należy ją odróżnić od chronicznego znużenia na które cierpi coraz większa liczba społeczeństwa, a które spowodowane jest często przepracowaniem, wyczerpaniem umysłowym i nadmiarem codziennych obowiązków. Narkolepsja charakteryzuje się niepohamowaną chęcią przed spaniem, którą niezwykle ciężko kontrolować. Chorzy nawet czując się wypoczęci po dobrze przespanej nocy, nie są w stanie oprzeć się licznym epizodom snu w ciągu dnia, co negatywnie wpływa na ich funkcjonowanie w życiu prywatnym i zawodowym, a nierzadko również wyklucza ich z codziennych obowiązków. Nagłym napadom snu towarzyszą czasami niekontrolowane upadki, które mogą być przyczyną urazów i kontuzji. Choroba często przez lata pozostaje nierozpoznana. Badacze wciąż starają się oszacować ryzyko występowania choroby, dostępne obecnie badania są niejednoznaczne, większość z nich sugeruje, że narkolepsja dotyka około 1:5000, 1:3300 a nawet 1:2000 osób.
Narkolepsja - przyczyny
Przyczyny narkolepsji nie zostały do końca poznane, nie jest zatem możliwe udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Obecnie istnieje kilka hipotez, które mogłyby wyjaśniać ten stan. Pierwszą z nich jest zaburzenie wydzielania hipokretyny. Hipokretyna to neuropeptyd, który reguluje sen i czuwanie, badacze już w 1998 roku zaobserwowali, że u osób cierpiących na narkolepsję jej poziom jest niższy niż u osób zdrowych. Kolejna hipoteza wskazuje na autoimmunologiczny charakter schorzenia - podejrzewa się, że u niektórych pacjentów układ immunologiczny może zaburzać ilość komórek produkujących hipokretynę, co prowadzi oczywiście do jej deficytu i niedostatku. Przedmiotem rozważań jest również podłoże genetyczne, bardziej narażone są bowiem osoby, które posiadają w swojej rodzinie bliskich cierpiących na tę chorobę. Co ciekawe, sugeruje się, że czynnikami mogącymi wpływać na rozwój choroby są także infekcje wirusowe. Nadal potrzeba jednak większej ilości badań, aby potwierdzić powyższe doniesienia.
Główne objawy narkolepsji
- niepohamowana senność, liczne drzemki w ciągu dnia - to główny objaw narkolepsji, chorzy mogą odczuwać potrzebę snu nawet kilkanaście razy w ciągu doby, pomimo przespanej nocy. Najczęściej krótkie „ataki” snu są poprzedzone kilkoma godzinami normalnego czuwania.
- krótkotrwała utrata napięcia mięśniowego (zwana katapleksją) - osoby cierpiące na narkolepsję mogą doświadczać chwilowej utraty nad własnymi mięśniami, która spowodowana jest występowaniem silnych emocji, takich jak radość, gniew, smutek
- paraliż senny - stan uniemożliwiający kontrolę nad ciałem przy jednocześnie zachowanej świadomości. Paraliż senny charakteryzuje się niemożnością poruszenia ciałem oraz mówienia, przy jednoczesnej możliwości oddychania i ruchem gałek ocznych
- omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne - odmienne stany świadomości, które występują najczęściej w fazie przejściowej pomiędzy stanem czuwania a snem. Osoby doświadczające hipnagogii mogą skarżyć się na halucynacje, omamy wzrokowe, słuchowe lub czuciowe
- częste przebudzenia w nocy
- zespół niespokojnych nóg
- zaburzenia erekcji (u mężczyzn)
- pieczenie oczu, mroczki przed oczami i zaburzenia wzroku – objawy te często poprzedzają napad narkolepsji
- bóle głowy – zaburzenia snu zwiększają ryzyko wystąpienia przewlekłych bólów głowy, które obniżają jakość życia pacjenta
- problemy z koncentracją i skupieniem w ciągu dnia
Jak zdiagnozować narkolepsję?
Leczeniem narkolepsji zajmuje się lekarz neurolog i psychiatra. To właśnie do gabinetu obu tych specjalistów powinniśmy udać się w pierwszej kolejności, jeśli zaobserwowaliśmy niepokojące objawy i podejrzewamy u siebie narkolepsję. Diagnoza polega zazwyczaj na zebraniu dokładnego wywiadu lekarskiego i wykonaniu badań diagnostycznych, takich jak polisomnografia - badanie kontrolujące procesy zachodzące podczas snu pacjenta. W diagnostyce wykorzystuje się również test wielokrotnego pomiaru latencji snu (MSLT), który określa, jak szybko chory jest w stanie zasnąć w ciągu dnia.
Zobacz także: Leki i suplementy pobudzające na zmęczenie i znużenie
Czy narkolepsję można leczyć?
Tak, narkolepsja to choroba, która poddaje się leczeniu, na chwilę obecną nie jest jednak w pełni uleczalna. Dostępne leczenie ma za zadanie złagodzić objawy i pomóc kontrolować chorobę. Lekiem najczęściej stosowanym w leczeniu narkolepsji jest modafinil, który odkryty został w latach 70-tych XX wieku. Nasila i wydłuża on stan czuwania w ciągu dnia, a także łagodzi nadmierną senność w ciągu dnia. Pozostałe leki stosowane w leczeniu narkolepsji to hydroksymaślan sodu, metylofenidat oraz deksamfetamina. Oprócz leczenia farmakologicznego należy również zadbać o styl życia: planowanie drzemek w ciągu dnia, odpowiednią aktywność fizyczną i rezygnację z używek, takich jak alkohol czy papierosy, które mogą zaburzać jakość snu.
Choroba wiąże się także z pewnymi niebezpieczeństwami, które mogą stanowić zagrożenie zarówno dla chorego, jaki i innych - ryzyko zaśnięcia przed kierownicą czy podczas obsługi maszyn w miejscu pracy może prowadzić do wypadku. Narkolepsja to choroba obniżająca jakość życia chorych, którzy z biegiem czasu mogą izolować się coraz częściej przed światem zewnętrznym w obawie przed brakiem zrozumienia ze strony społeczeństwa, dlatego tak ważne jest wsparcie i zrozumienie ze strony rodziny i bliskich. Pomocna może okazać się również rozmowa z terapeutą i psychologiem, a w niektórych przypadkach podjęcie się terapii, aby poradzić sobie z nierzadko trudnymi emocjami towarzyszącymi tej chorobie. Chorym zaleca się zazwyczaj podjęcie terapii poznawczo-behawioralnej.
Terapia poznawczo-behawioralna u chorych na narkolepsję
Wsparcie psychologiczne w trakcie walki z chorobą, jaką jest narkolepsja stanowi bardzo ważny punkt kompleksowej terapii. Terapia poznawczo-behawioralna powstała na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku za sprawą amerykańskiego psychiatry Aarona Temkina Becka. Jest bardzo wszechstronna i może być dostosowana do wielu potrzeb pacjenta, skupia się ona przede wszystkim na teraźniejszych problemach, dzięki czemu nie jest długoterminowa – czas trwania terapii różni się oczywiście od indywidualnego przypadku pacjenta, najczęściej jednak trwa kilka miesięcy (około dwudziestu godzinnych sesji terapeutycznych odbywających się 1-2 razy w tygodniu). Terapia poznawczo-behawioralna przyczynia się do poprawy jakości życia u pacjentów dzięki aktywnej pracy nad bieżącym problemem i zwiększeniu poczucia kontroli nad własnym życiem. W przypadku narkolepsji pacjent ma szansę poznać techniki, które pomogą mu poradzić sobie z nadmierną sennością w ciągu dnia i utrzymać odpowiednią higienę snu. Ten rodzaj terapii jest uważany za jeden z najlepiej przebadanych klinicznie.
Czy istnieją naturalne metody leczenia narkolepsji?
Dotychczas nie stwierdzono niestety, aby leczenie naturalne za pomocą ziołolecznictwa i pozostałych niekonwencjonalnych metod przynosiło poprawę pacjentom cierpiącym na narkolepsję.
Bibliografia:
- G. Quinnell, E. Smith, Narkolepsja, samoistna nadmierna senność i pokrewne schorzenia, https://podyplomie.pl/medycyna/10669,narkolepsja-samoistna-nadmierna-sennosc-i-pokrewne-schorzenia [dostęp online: 08.07.2024].
- Carrie E Mahoney, Andrew Cogswell et al., The neurobiological basis of narcolepsy, Nat Rev Neurosci, 2019.
- Cyril Hanin, Isabelle Arnulf et al., Narcolepsy and psychosis: A systematic review, Acta Psychiatr Scand, 2021.
