Męskie klimakterium (andropauza) – objawy, przyczyny, leczenie
Andropauza – próba definicji
Proces starzenia się mężczyzn to naturalny etap, który powinien być analizowany pod kątem możliwości występowania różnych dolegliwości i charakterystycznych zachowań mających wpływ na jakość i komfort życia. Andropauza wiąże się z charakterystycznymi objawami, które bezpośrednio wpływają na samopoczucie. Powszechnie znane jest pojęcie menopauzy, przybywa analiz na temat „przekwitania” kobiet, a media pełne są informacji jak skutecznie radzić sobie ze zmianami hormonalnymi, jak zadbać o siebie i swój dobrostan. Jeśli chodzi zaś o andropauzę tutaj temat wydaje się być wstydliwym, nie mówi się o nim za wiele. Tymczasem wielu dolegliwości, które wiążą się ze starzeniem mężczyzn można uniknąć czy też je zminimalizować. Statystycznie zakłada się, że dolegliwości wpływające na komfort życia dotyczą około połowy męskiej populacji po 50-55. roku życia. Samo pojęcie „andropauzy” wydaje się być nieprecyzyjne, gdyż u mężczyzn nie zanika funkcja endokrynna. Słowo jest przełożeniem kobiecej „menopauzy” i szeroko rozpowszechniło się w różnych krajach. Termin „andropauza” przyjął się jako swego rodzaju skrót myślowy. Definiować go można jako okres w życiu mężczyzny wiążący się z postępującym niedoborem androgenów czy też jako zespół objawów psychofizycznych i biochemicznych, które to pojawiają się w procesie starzenia i uwarunkowane są właśnie powyższym, co w konsekwencji prowadzi do pogorszenia jakości życia.
Zmiany charakterystyczne dla andropauzy
Starzenie się mężczyzn związane jest z obniżeniem poziomu hormonów, a samo występowanie andropauzy uzależnione w dużym stopniu od stanu zdrowia, na co przekłada się m.in. styl życia, sposób odżywiania i stosowanie używek. Znaczny odsetek mężczyzn po 55. roku życia ma nadciśnienie tętnicze i zmaga się z podwyższonym cholesterolem. Ponadto w historii choroby często znajduje się informacja o przebytym zawale serca; niemalże u połowy mężczyzn po 75. roku życia występuje przerost gruczołu krokowego, a 10% choruje na cukrzycę. Ze zmianami hormonalnymi wiąże się szereg objawów, które powodują takie objawy, jak redukcja masy i siły mięśniowej, otyłość, obniżenie samooceny czy zmniejszenie gęstości tkanki kostnej. Otyłość brzuszna, nadmierne otłuszczenie i zmniejszenie masy mięśniowej są coraz częstszym symptomem andropauzy. Zaburzenia gospodarki hormonalnej wywołują też szereg innych symptomów, jak: niepokój, nerwowość, rozdrażnienie, zachowania depresyjne, nadmierne zmęczenie, trudności z pamięcią i koncentracją, odczuwanie niskiej samooceny. Niezwykle istotnym dla mężczyzn aspektem andropauzy są dolegliwości wiążące się ze zmniejszoną aktywnością seksualną. Wiąże się to często z przeczuleniem na punkcie własnego wyglądu i zdrowia, z zawiścią do młodszych i sprawniejszych. Ponadto odczuwane może być ciągłe zmęczenie i podirytowanie, przeczulenie na bodźce i kłopoty z kojarzeniem faktów, co dodatkowo nasila problemy emocjonalne i wpływa negatywnie na jakość życia.
Według jednej z klasyfikacji objawy andropauzy podzielić można na:
- dotyczące psychiki - nerwowość, niepokój, lęk, panika, drażliwość, nastrój depresyjny, pogorszenie pamięci i zdolności koncentracji;
- somatowegetatywne - bóle stawów i mięśni, pocenie się, uderzenia gorąca, zlewne poty, kłopoty z zasypianiem i ze snem, poczucie zmęczenia i senności, zmniejszenie siły i masy mięśniowej, redukcja masy kostnej, wzrost ilości tkanki tłuszczowej wisceralnej, częstoskurcze nadkomorowe, zawroty i bóle głowy;
- dotyczące sfery życia seksualnego - redukcja potencji, zmniejszenie częstości porannych erekcji, spadek libido i aktywności seksualnej.
Hiposekrecja hormonów
Zmiany wydzielania hormonów u mężczyzn dotyczą głównie testosteronu, DHEA i DHEA-S oraz hormonu wzrostu i IGF-1 (wszystkie to związki androgenne o działaniu anabolicznym); ponadto melatoniny i tyroksyny. Stopień hiposekrecji powyższych hormonów wraz z wiekiem jest indywidualny. Analiza różnych badań pozwala stwierdzić, że poziom testosteronu u zdrowych mężczyzn obniża się w ciągu życia średnio o połowę. Równocześnie pojawia się wzrost lutropiny (LH) pobudzającej syntezę testosteronu w jądrach, ale jest on wyraźnie mniejszy. Dodatkowo mniej więcej od 35. roku życia postępuje wyraźna redukcja sekrecji androgenu nadnerczowego DHEA i jego siarczanu. Wynosi ona mniej więcej 55% między 30. a 60. rokiem życia. DHEA potocznie uznawany jest za „hormon młodości”, a jego spadek objawia się m.in. przyspieszonym starzeniem, wzrostem masy ciała i spadkiem masy mięśniowej a także obniżoną witalnością. Andropauzę charakteryzuje też obniżenie poziomu hormonu wzrostu i jego tkankowego mediatora- IGF-1. Również i tutaj na poziomie około 50%. Wraz z upływem lat można zauważyć u mężczyzn zmiany także w poziomie estrogenów. Większość badań mówi o niezmiennym poziomie aż do późnej starości lub o obniżeniu na poziomie około 30%. Trudno jednoznacznie stwierdzić, które objawy andropauzy wiążą się z hiposekrecją określonego hormonu, gdyż tak testosteron, jak DHEA czy IGF-1 mają podobny wpływ na organizm.
Leczenie andropauzy
Zmiany potocznie zwane „andropauzą” występują u znacznej części mężczyzn po osiągnięciu 50-55 roku życia. Wiążące się z tym zjawiskiem nerwowość, zaburzenia pamięci, zaburzenia snu i koncentracji, zmiany w wyglądzie i funkcjonowaniu w sferze seksualnej nierzadko mogą prowadzić do depresji. Odpowiednio ukierunkowane leczenie może temu zapobiec, co ważne jest nie tylko z punktu widzenia mężczyzny, ale i jego otoczenia. Andropauza jako zjawisko biologiczne rzutuje na funkcjonowanie związku i rodziny. Znajomość tematyki i uświadomienie sobie możliwości terapii to ważny element współżycia z innymi. Ponadto podkreśla się istotną (jeśli nie zasadniczą) w sytuacji wystąpienia zmian andropauzalnych rolę predyspozycji genetycznych, czynników psychospołecznych, wykształcenia i stanu majątkowego, a także trybu życia, nawyków żywieniowych, nałogów, przewlekłych schorzeń czy stosownych leków. Terapia zmian andropauzalnych zależy od nasilenia konkretnych objawów i ustalenia czynników, które na to wpływają. Dla zmniejszenia objawów pomocne są często zmiana stylu życia, zwiększenie aktywności fizycznej i utrzymywanie stałej wagi ciała. W przypadku bardziej nasilonych dolegliwości konieczna może okazać się terapia zastępcza testosteronem. Może być on podany w postaci żelu na skórę, plastra, tabletek lub iniekcji i ma na celu dostarczenie z zewnątrz hormonu brakującego w organizmie.
Terapia testosteronem wymaga wykluczenia innych schorzeń, jak np. związanych z przerostem gruczołu krokowego czy chorobami sercowo- naczyniowymi. W leczeniu zmian związanych z męskim klimakterium pomocni będą tacy specjaliści, jak: endokrynolog, androlog, urolog i seksuolog. Nierzadko trafnym wyborem będzie też konsultacja psychologiczna. Niepodważanym środkiem zaradczym jest optymalne funkcjonowanie w ważnych dla mężczyzny grupach społecznych i możliwość otrzymania w nich wsparcia w przypadku nasilenia objawów związanych z wiekiem. Andropauzę trudno zamknąć w ramach czasowych przez wzgląd na to, że zmiany w poziomie hormonów są ciągłe. Dlatego tak ważny jest dla komfortu mężczyzny i jego otoczenia właściwy styl życia oraz zadbanie o odpowiednie łagodzenie objawów.
Źródła:
- Mędraś M., Andropauza i menopauza – dwie strony tego samego problemu, Przegląd Menopauzalny 2002; 4: 54–58
- Walaszek K., Tomala B., Kowalska I., Rej-Kietla A., Andropauza i proces starzenia się a jakość życia mężczyzn po 50. roku życia, Via Medica, Forum Medycyny Rodzinnej, vol 11, no 5, 209–215, 2017
- Jarecka K., Bielawska-Batorowicz E., Andropauza czy kryzys wieku średniego. Jakość życia mężczyzn 50+, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2021
