Włosy – informacje ogólne
Włosy pokrywają niemal całą skórę zdrowego człowieka. Wyjątek stanowią tu: wewnętrzna strona dłoni, podeszwy stóp, czerwień wargowa oraz te miejsca, gdzie skóra przechodzi w błony śluzowe. Owłosienie to ochrona przed czynnikami fizycznymi, mechanicznymi i chemicznymi. Na głowie znajduje się około 150000 włosów, a ich żywotność to od dwóch do sześciu lat. Sam włos składa się z widocznej, ale martwej części łodygi i zlokalizowanego w skórze korzenia włosa, pochewki, opuszki i brodawki. Na wzrost włosa ma wpływ ukrwienie, a on sam przechodzi przez około trzydzieści cykli, z czego najważniejsze fazy to: anagen (pierwsza faza wzrostu), katagen (druga faza przejściowa) i telogen (faza spoczynkowa). Długość faz wzrostu włosa regulowana jest hormonalnie. Z wiekiem każdemu ubywa włosów i jest to zjawisko fizjologiczne.
Łysienie plackowate – przyczyny
Łysienie plackowate - alopecia areata (AA) - jest przewlekłą chorobą zapalną związaną z uszkodzeniem mieszków włosowych. Patogeneza choroby nie została dokładnie sprecyzowana, jednak na jej przebieg w istotny sposób wpływa aspekt emocjonalny, stresowy. Zakłada się, że łysienie plackowate jest chorobą o podłożu immunologicznym i/ lub genetycznym. Utrata włosów to nie tylko problem estetyczny, ale i psychiczny. Człowiek traci około stu włosów dziennie. Jeśli jest ich więcej i problem trwa dłużej mówi się o nadmiernym wypadaniu, czego skutkiem może być łysienie. Przyczyny nadmiernej utraty włosów to np. poważna niezdiagnozowana jeszcze choroba, zażywanie leków przeciwzakrzepowych, beta-blokerów, statyn czy retinoidów. Powodem może być też dieta uboga w składniki mineralne, niedobór białka, palenie papierosów i stres.
Łysienie plackowate – jakie są objawy?
O łysieniu często mówi się jako o chorobie psychodermatologicznej związanej ze stresem długoterminowym, który zaostrza zmiany chorobowe w skórze. AA charakteryzuje się niebliznowaciejącą utratą włosów. Dotyczyć może nie tylko skóry głowy, ale i brwi, rzęs, brody, dołów pachowych i okolic narządów płciowych. Objawem klinicznym jest pojawienie się na skórze okrągłych obszarów bez owłosienia o średnicy od jednego do nawet kilkunastu centymetrów. Powstałe obszary mogę zlewać się lub/i ulegać powiększeniu, a na skórze odczuwalne może być uczucie ściągnięcia, a nawet bólu. Z chorobą wiążą się często zmiany na paznokciach, świadczące o zaostrzeniu choroby. Mowa tu o tzw. paznokciach naparstkowatych – z wgłębieniami, przypominającymi czasem zmiany łuszczycowe. Łysienie plackowate wiąże się z licznymi chorobami współistniejącymi, jak atopia, zespół metaboliczny, zakażenia Helicobacter pylori, toczeń, niedokrwistość z niedoboru żelaza, choroby tarczycy, choroby psychiczne i niedobór witaminy D. Sam przebieg choroby trudno przewidzieć. Często obserwuje się spontaniczny odrost włosów, a potem nawroty choroby.
Diagnostyka łysienia plackowatego
Badania wskazane przy podejrzeniu łysienia plackowatego to morfologia krwi, poziom żelaza, ferrytyny, cynku, witaminy B12, miedzi, witaminy D, TSH, Ft3, Ft4, anty-TPO, anty-TG. Wskazana jest również konsultacja endokrynologiczna (USG tarczycy), dietetyczna, psychologiczna, a niekiedy nawet psychiatryczna. Zaleca się również wykonanie trichogramu- dodatkowego badania korzenia włosa. W przypadku łysienia plackowatego zwiększa się znacznie ilość włosów w fazie katagenowej i telogenowej. Diagnostyka powinna wykluczyć grzybice skóry głowy. Obecność aktywnej choroby można sprawdzić za pomocą tzw. testu ciągnięcia- należy uchwycić 50-60 włosów blisko skóry głowy. Wynik powyżej 10% wyrwanych włosów wskazuje na fakt, że włosy wypadają ponad normę. Innym objawem AA mogą być drobne wżery na paznokciach, rzadziej podłużne bruzdy. Łysienie plackowate diagnozuje się też metodą trichoskopii. Trichoskopia to badanie skóry specjalnym urządzeniem – dermatoskopem. Charakterystyczne dla AA objawy to żółte kropki, krótkie włoski meszkowe i, przede wszystkim, tzw. włosy wykrzyknikowe. Włosy wykrzyknikowe mają szeroką średnicę trzonu dystalnego, która stopniowo, w wyniku nacieku zapalnego limfocytów przerzedza się, wpływając jednocześnie na cebulkę włosa. Świadczą o aktywnej formie choroby. Łysienie plackowate może być diagnozowane u obu płci i u osób w różnym wieku. U 65% pacjentów pierwszy epizod choroby pojawił się w okresie pokwitania. Choroba wiąże się często z focią społeczną, pojawia się obniżenie nastroju, bezsenność, a nawet stany depresyjne.
Leczenie – farmakologia
Leczenie łysienia plackowatego nie jest łatwe przez wzgląd na trudności z ustaleniem przyczyny choroby. Celem jest odrost włosów i komfort życia chorego. Lekiem pierwszego wyboru jest minoksydyl- dostępny już od wielu lat bez recepty. Lek stosowany miejscowo rozszerza drobne naczynia krwionośne, co poprawia przepływ krwi w skórze działając stymulująco na mieszki włosowe. Dostępne stężenia w Polsce to 2 i 5%, a pierwsze efekty zauważalne są po około trzech miesiącach ciągłego stosowania. Minoksydyl nie jest zalecany w przypadku, gdy łysienie dotyczy całej głowy czy całego ciała. Może wywoływać zaczerwienie i suchość skóry w miejscu aplikacji, zapalenie mieszków włosowych, a nawet nasilić wypadanie włosów. Przy stosowaniu dłuższy czas może pojawić się nadmierne owłosienie w innym miejscu niż skóra głowy (np. u kobiet nad górną wargą), a sam odrost włosów po zakończeniu stosowania może nie być trwały. Innym sposobem leczenia łysienia plackowatego jest stosowanie płynów i maści kortykosteroidowych o silnym działaniu. Czas takiej terapii to około trzech miesięcy, a działania niepożądane zależą od czasu stosowania i wielkości obszaru, który był na działanie tych leków narażony. Kortykosteroidy mogą wywoływać podrażnienie, suchość skóry, a nawet jej macerację i zanik. Inne z metod to podawanie glikokortykosteroidów doustnie. W leczeniu stosuje się tez niekiedy analogi prostaglandyn – bimatoprost i latanoprost. Dostępne są one w postaci roztworów do oczu i, jak zauważono, powodują nadmierne owłosienie w przypadku stosowania w leczeniu jaskry. Pozytywne efekty w przypadku leczenia łysienia plackowatego analogami prostaglandyn zauważono głównie w obrębie rzęs. Odrost włosów obserwuje się również w przypadku stosowania analogu witaminy D – kalcypotriolu, często łącząc go z kortykosteroidami, jak mometazon czy klobetazol. Pozostałe leki wykorzystywane w leczeniu, jednak powodujące wiele działań niepożądanych, to cyklosporyna, azatiopryna, hydroxychlorochina i metotrexat. Zauważono poprawę także po stosowaniu niektórych środków przeciwhistaminowych, jak np. feksofenadyna.
Leczenie – metody pozafarmakologiczne
Nowsze metody leczenia to krioterapia i mezoterapia igłowa skóry głowy. W krioterapii poprawia się krążenie w mieszkach włosowych poprzez powierzchowne mrożenie tkanek skóry. Z kolei w mezoterapii igłowej za pomocą miejscowych śródskórnych iniekcji podaje się mieszaniny różnych substancji m.in. leków i witamin. Zabiegi są bezpieczne, a ryzyko występowania objawów niepożądanych minimalne. Wykonywać należy je systematycznie w seriach. Zaleca się także zabiegi przypominające, które powinny być wykonywane kilka razy w roku. Stosuje się też naświetlanie promieniowaniem UV-A. Działania niepożądane przy fototerapii to najczęściej nudności, wymioty, zawroty głowy, zaburzenia nastroju, problemy ze snem i uporczywy świąd skóry.
Zobacz również: Swędzenie skóry bez wysypki? Jakie przyczyny i leczenie
Poza tym zdarzają się też przebarwienia na skórze. Najgroźniejszym z powikłań jest zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów skóry. W odniesieniu do leczenia AA warto wspomnieć o tym, że istnieje wiele różnych form kamuflażu, które mogą stosować pacjenci z łysieniem plackowatym. Są to wszelkiego rodzaju peruki, półperuki, tupety, kaskady, włókna zagęszczające włosy i pudry maskujące. Opcje półtrwale to mikropigmentacja skóry głowy – tatuaż nakładany w formie kropek. Metoda leczenia plackowatego powinna być dobierana indywidualnie, w zależności od stanu ogólnego pacjenta a także chorób współwystępujących, jeśli takowe są.
Łysienie plackowate a funkcjonowanie
Zakłada się, że istotną rolę w rozwoju AA odgrywa stres. Pacjenci często zgłaszają występowanie zaburzeń lękowych i depresji, co wymaga włączenia dodatkowej farmakoterapii. Inne z objawów choroby wpływające na funkcjonowanie to niskie poczucie własnej wartości, gniew i lęk. Łysienie plackowate jest dość często występującą postacią, a rokowania w tym przypadku są często niepewne i nieskuteczne. Mechanizm schorzenia jest immunologiczny, dlatego też z wielu dostępnych metod terapii niewiele ma w pełni potwierdzoną skuteczność. Wciąż trwają prace nad wykorzystaniem istniejących środków w leczeniu AA i tym samym poprawie funkcjonowania psychospołecznego chorych.
Źrodła:
- Otlewska Anna, Otlewska Agnieszka, Szpotowicz G., Łysienie plackowate, Pediatr Med. Rodz 2019, 15 (4), s. 358- 361
- Żak Ż., Łysienie plackowate – podłoże oraz leczenie, 4 / 2019 / vol. 8 Kosmetologia Estetyczna, s. 513-515
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10291119/ J Cutan Med Surg. 2023 maj-czerwiec; 27(3): 241–259. Opublikowano online 20 czerwca 2023 r. National Library of Medicine, dostęp 27.09.2024
- https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1862/Nowe-perspektywy-w-terapii-lysienia-plackowatego.html/m138, dostęp 27.09.2024
