Alergia – mechanizm powstawania
Alergia stanowi odpowiedź organizmu na bodźce, które w normalnych warunkach nie są szkodliwe. Alergia manifestuje się obroną o zbyt dużym nasileniu, nieadekwatnym do bodźca. Jest to pewna nadwrażliwość, reakcja układu immunologicznego na czynniki zwane alergenami. Alergeny rozpoznawane są przez układ odpornościowy jako potencjalne zagrożenie stąd reakcja organizmu w celu ich wyeliminowania. Proces chorobowy w przypadku alergii objawia się na skórze, oczach, w układzie oddechowym i pokarmowym.
Uczulenie może powodować wiele substancji obecnych w środowisku. Mogą one wnikać do organizmu drogą wziewną, przez układ pokarmowy czy w wyniku kontaktu.
- alergeny wziewne (powietrznopochodne) – działają na odsłoniętą skórę lub dostają się do dróg oddechowych – pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt
- alergeny pokarmowe – białko mleka, jaja, ryby, owoce morza, orzechy, owoce i warzywa
- alergeny kontaktowe – metale, substancje zapachowe, konserwanty, barwniki
Alergia natychmiastowa wiąże się z wytwarzaniem w organizmie immunoglobulin (swoistych przeciwciał) IgE, które rozpoznają alergeny o budowie białkowej. W ten sposób unaocznia się alergia na roztocza kurzu domowego, pyłki, sierść (naskórek) zwierząt, pokarmy, jad owadów błonkoskrzydłych i lateks gumy naturalnej. Kluczowa jest w tym procesie histamina- organiczny związek chemiczny magazynowany w komórkach tucznych i uwalniany w wyniku bodźców, jak kontakt z alergenem, ale i zmiany temperatury czy uszkodzenia tkanek. Alergia typu późnego zależy z kolei od nabycia przez limfocyty zdolności do specyficznego rozpoznawania alergenów. W ten sposób dochodzi najczęściej do nadwrażliwości kontaktowej, jak uczulenie na metale, barwniki czy kosmetyki. Do uczulenia dochodzi najprawdopodobniej u osób, które mają ku temu uwarunkowaną skłonność lub tez w przypadku długotrwałego i intensywnego narażenia na alergen. Istotnym czynnikiem jest nagromadzenie alergenów występujących w żywności, w ubraniach i kosmetykach, co wiąże się ze znacznym wzrostem odsetka osób uczulonych, zwłaszcza w krajach rozwiniętych.
Objawy alergii
Objawy uczulenia zależne są od drogi narażenia na alergen, np. ekspozycja na lateks może wywoływać tak objawy ze strony układu pokarmowego, jak i skórne; także alergia na niektóre białka żywności może objawiać się po spożyciu, ale też na skórze – w sytuacji długotrwałego narażenia na czynnik alergizujący, np. u pracujących przy obróbce żywności. Objawy uczulenia u dorosłych manifestować mogą się w postaci zmian skórnych, jak:
– bąble jak po kontakcie z pokrzywą
– zaczerwienienie i grudki
– pęcherze
– pęknięcia i łuszczenie skóry
– wysypki nawracające
– świąd
Powyższe objawy mogą mieć inne podłoże niż alergia, jednak występowanie zmian, a kontakt skóry z określonym czynnikiem stanowi w tym przypadku istotne narzędzie diagnostyczne. Popularnym objawem alergii, zwłaszcza wziewnych, związanych z kwitnieniem roślin, jest katar, zwany katarem siennym. Jest to niezwykle uciążliwa dolegliwość – stan zapalny błony śluzowej nosa wywołany reakcją na alergen. Charakterystyczne dla kataru alergicznego jest kichanie, wodnista wydzielina, obrzęk śluzówki, a także łzawienie i swędzenie oczu. Ostrą reakcję, która obejmuje cały ustrój i stanowi zagrożenie nawet dla życia osoby uczulonej nazywamy reakcją anafilaktyczną. Objawy w tym przypadku dotyczą zazwyczaj wielu narządów – skóry, układu oddechowego, układu krążenia. Symptomy rozwijają się w ciągu kilku – kilkunastu minut i wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej.
Choroby alergiczne skóry
Najczęściej występujące choroby alergiczne skóry to wyprysk alergiczny, pokrzywki i AZS. Zmiany na skórze są charakterystyczne w zależności od rodzaju alergii. To samo tyczy się świądu, ewentualnego obrzęku czy sposobu przebiegu (nagły lub przewlekły). Stany alergiczne skóry spowodowane są nadwrażliwością kontaktową na alergen czy też pokarmem, ugryzieniem owada, infekcją. Pokrzywki przewlekłe mogą być spowodowane ponadto nieprawidłowościami układu odpornościowego czy nowotworem. Pewien procent pokrzywek przewlekłych wywoływany jest przez bodźce fizyczne, jak ciepło, zimno, światło czy ucisk. W wielu przypadkach – nawet do 70-80% wszystkich wyprysków – nie udaje się podać przyczyny. Mówi się w takiej sytuacji o pokrzywce idiopatycznej.
Wysypka alergiczna pokarmowa
Alergia pokarmowa to odpowiedź układu immunologicznego w przypadku nadwrażliwości na spożywany pokarm. Zazwyczaj objawia się wysypką skórną, bólami brzucha, czasem dusznością. Czasem mylona jest z nietolerancją pokarmową, która ma zupełnie inny mechanizm powstawania. W przypadku uczulenia na konkretny pokarm organizm rozpoznaje (u osoby z alergią) alergen i buduje przeciw niemu oporność, co jest przyczyną tego, że przy kolejnym kontakcie z alergenem mamy związek ze stanem zapalnym. Najczęściej alergia pokarmowa występuje u niemowląt (większość alergii mija do 5. roku życia), ale zdarza się i tak, że pojawia się nagle u dorosłych i dotyczy pożywienia, które było wcześniej wielokrotnie spożywane i nie dawało objawów nadwrażliwości. Pokarmy, które uczulają najczęściej to mleko krowie, soja, jajo kurze, pszenica, orzechy, ryby i skorupiaki.
Diagnostyka alergii
W przypadku podejrzenia alergii konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu lekarskiego, który uwzględni cały przebieg choroby, potencjalne czynniki wywołujące, schorzenia współistniejące, przyjmowane przez pacjenta leki, wykonywany zawód, a nawet sposób spędzania czasu po pracy. Kolejnym etapem jest wizualna ocena zmian, a następnym – badania laboratoryjne. Testy wykonuje się zwykle przez aplikację potencjalnie alergennej substancji na skórę i sprawdzanie reakcji organizmu. W przypadku wysypek ostrych diagnoza opiera się zwykle na podstawie wywiadu i jest to wystarczające. Z kolei w sytuacji pokrzywek przewlekłych zaleca się badania laboratoryjne, jak np. morfologię czy ocenę kału na obecność pasożytów, niekiedy specjalistyczne badania immunologiczne.
Leczenie alergii
W przypadku zapobiegania/ leczenia alergii postępowanie polega na unikaniu ekspozycji na czynnik wywołujący uczulenie, na leczeniu zmian przez alergologa/ dermatologa, a także na prawidłowej pielęgnacji skóry narażonej na czynniki drażniące. Czasem niezbędne okazuje się ograniczenie/ wyeliminowani z diety pokarmu, który jest alergenem. Decyzja o ograniczeniach w diecie powinna być konsultowana ze specjalistą, gdyż nie wszystkie reakcje na żywność wynikają z uczulenia i w związku z tym nie będą się powtarzać przy kolejnej ekspozycji na ten sam czynnik. Bezwzględnie należy wyeliminować czynnik alergenny w sytuacji gdy mowa o lateksie czy o konkretnych lekach. Niezależnie od przyczyny w większości przypadków zaleca się stosowanie doustnych leków przeciwalergicznych (przeciwhistaminowych). Na rynku występuje sporo różnych substancji, a większość z nich jest już nowej generacji i nie powoduje działań niepożądanych, jak senność czy zaburzenia koncentracji. Dodatkowo możliwe jest miejscowe zastosowanie kremów, żeli, maści czy aerozoli. Zewnętrznie stosowane preparaty zawierają zwykle kortykosteroidy, substancje przeciwzapalne i immunosupresyjne. Stosuje się je pod kontrolą lekarza, a ich sprzedaż odbywa się zwykle na receptę. Istotna w przypadku naruszonej, uszkodzonej czy podrażnionej skóry jest jej właściwa pielęgnacja, na co często pacjenci nie zwracają uwagi. W przypadku alergii objawiającej się katarem/ zaczerwienieniem oczu pomocne jest zastosowanie kropel ocznych przeciwhistaminowych czy kropli do nosa. Wiele z nich jest obecnie dostępnych bez przepisu lekarza, jednak w przypadku ich długotrwałego stosowania wskazana jest konsultacja. Dość popularnym i wydaje się jednym ze skuteczniejszych sposobów walki z alergią jest tzw. odczulanie. Jest to długotrwały proces przebiegający pod kontrolą lekarza, który polega na stopniowym podawaniu alergenu w celu zaznajomienia z nim organizmu i ograniczenia niepożądanych reakcji w przyszłości.
Bibliografia:
- Karczewska J., Ukleja-Sokołowska N., Bartuzi Z., Alergia pokarmowa a atopowe zapalenie skóry. Aktualne poglądy i opinie, Alergia Astma Immunologia 2019, 24 (4): 156-163
- Rymarczyk B., Rogala B., Alergia pokarmowa, Lekarz POZ 5/2018
- https://medycynapracyportal.pl/wp-content/uploads/wydawnictwa/podstawowe_informcje_o_alergii_i_alergenach.pdf, dostęp 3.04.2025
- https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/alergia-objawy-przyczyny-rodzaje-rozpoznanie/?srsltid=AfmBOoofeM20OmUw8IsCztNdHI3B6sAKD--laRVFcl8G-RTcFvuB40D1, dostęp 3.04.2025
