Jak rozpoznać półpasiec, jak go leczyć i w jaki sposób uniknąć zakażenia?
Półpasiec to wtórne zakażenie wirusem VZV (varicella zoster virus) występujące u osób, które wcześniej przebyły zakażenie pierwotne w postaci ospy wietrznej lub, niekiedy, bezobjawowo. Symptomy charakterystyczne półpaśca przypominają objawy ospy wietrznej, jednak w przeciwieństwie do niej obejmują jeden obszar skóry, a zaraźliwość jest dużo niższa i dotyczy tylko osób wrażliwych na zakażenie tym wirusem. Do zakażenia dochodzi w sytuacji obniżonej odporności. Sam wirus może przetrwać w formie utajonej wiele lat i aktywować się w sprzyjającej dla niego sytuacji. Niemalże wszyscy w Polsce po czterdziestym roku życia przebyli ospę wietrzną, więc praktycznie każdy narażony jest na zakażenie półpaścem. Na półpasiec choruje się zwykle raz. Ryzyko powtórnego przejścia choroby wynosi mniej niż 5%. W infekcji pierwotnej VZV wywołuje ospę wietrzną z objawami wysypki pęcherzykowej, która może być widoczna na całym ciele. Następnie pojedyncze cząstki wirusa uzyskują dostęp do komórek nerwów czuciowych. Kolejno dochodzi do przejścia w stan latencji (utajonej infekcji, która trwać może wiele lat). W sprzyjających warunkach (głównie u osób z obniżona odpornością) dochodzi do reaktywacji infekcji i półpasiec rozwija się.
Objawy półpaśca
Zwykle pierwszym objawem jest wystąpienie bólu w obrębie jednego obszaru skóry (70-80% przypadków). Ból pojawia się zwykle na kilka dni przed wystąpieniem zmian skórnych i może mieć różny charakter – ciągły lub przerywany, kłujący, piekący lub pulsujący. Często wyzwalany jest przez dotyk i łączy się z drętwieniem, świądem, rozpaleniem skóry, nadwrażliwością na światło, a nawet mdłościami. Poza tym obserwuje się objawy takie jak gorączka, złe samopoczucie czy ból głowy. Wykwity są drobne rumieniowo-plamiste, a po jednym do dwóch dni pojawiają się na nich pęcherzyki wypełnione przejrzystym lub gęstym płynem surowiczym. Po kolejnych kilku dniach pęcherzyki pękają a ich miejsce zajmują bolesne nadżerki i owrzodzenia pokrywające się z czasem strupami. Nowe zmiany pojawiają się rzutami. Po trzech-czterech tygodniach strupy odpadają. Najbardziej charakterystyczne wykwity skórne obejmują obszar na tułowiu po jednej stronie ciała, rzadko przekraczając linię środkową. Zmiany po półpaścu mogą pozostać w postaci przebarwień i blizn, a nerwoból i świąd zakażonej skóry utrzymywać może się jeszcze długi czas.
Diagnostyka
W celu zdiagnozowania półpaśca należy przeprowadzić wywiad i stwierdzić na skórze charakterystyczny kliniczny obraz choroby. Niekiedy wykonuje się potwierdzenie metodami pomocniczymi, które jednak w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej są niekiedy trudno dostępne. Sposoby te to:
- izolacja wirusa z pobranego wymazu ze zmiany – wyodrębnienie DNA wirusa metodą PCR lub hodowla wirusa
- wykrycie antygenów VZV
- metody serologiczne – wyłącznie w celu wykrywania swoistych przeciwciał w surowicy jako potwierdzenie przebytego zakażenia.
Półpasiec uszny, oczny i postać rozsiana
Szczególne rodzaje choroby to półpasiec uszny i oczny. W przypadku zakażenia obejmującego uszy mamy do czynienia z zaatakowaniem małżowiny usznej, okolicy zamałżowinowej, przewodu słuchowego zewnętrznego i błony bębenkowej. Charakterystyczne symptomy to silny ból uszu, szumy, zawroty głowy, nudności, wymioty, a nawet oczopląs, niedosłuch czy przejściowa lub trwała utrata słuchu. Półpasiec oczny najczęściej objawia się wysypką pęcherzową wokół oczodołu zajmując skórę czoła i powiek, niekiedy powodując też zapalenie spojówki, rogówki albo tęczówki oka. Powikłania tego rodzaju zakażenia to przewlekły stan zapalny oka, zaburzenia wzroku w różnym stopniu, ból. Tak w przypadku półpaśca usznego, jak i ocznego dojść może do porażenia nerwu twarzowego. W przypadku znacznego rozsiania zmian wskazane jest przeprowadzenie diagnostyki w celu stwierdzenia niedoborów odporności. Postać rozsianą łatwo też pomylić z ospą, jeśli wcześniej pacjent przechodził zakażenie wirusem bezobjawowo.
Zakażenie a neuralgia
W przypadku półpaśca, zwłaszcza u osób starszych (bardziej narażonych na zakażenie wirusem) nie tyle sam wirus jest problematyczny, ile powikłania po nim. Niezwykle uciążliwy może okazać się ból po zakażeniu, tzw. neuralgia popółpaścowa. Nerwoból taki może trwać wiele miesięcy po ustąpieniu zmian skórnych. Dotyczy on zwłaszcza osób w podeszłym wieku i jest tak doskwierający, że wymaga często poza włączeniem leków przeciwbólowych (np. tabletki i żele) także leków przeciwdepresyjnych. Ból, który wiąże się z półpaścem jest czasem porównywany przez chorych z poparzeniem wrzątkiem, rażeniem prądem czy silnym bólem operacyjnym. Powodem jego występowania jest uszkodzenie nerwów czuciowych.
Wiąże się to z tym, że niekiedy zwykły dotyk czy zakładanie ubrania może wywoływać silny ból. Czasami ból ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy, ale czasem utrzymuje się bardzo długo wpływając na funkcjonowanie i komfort życia. Może on nasilać się pod wpływem różnej pogody czy np. stresu. Inne powikłania, które zaobserwować można po półpaścu w sporadycznych przypadkach to nadkażenie bakteryjne wykwitów na skórze, zapalenie siatkówki, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ostre lub przewlekłe zapalenie mózgu, zapalenie rdzenia kręgowego, udar mózgu oraz porażenie nerwów ośrodkowych/ obwodowych
Sprawdź również: Neuropatia i polineuropatia - przyczyny, objawy i sposoby leczenia
Leczenie
Leczenie przeciwwirusowe (najpopularniejsze acyklowirem) włącza się u niektórych pacjentów. Najbardziej efektywne jest wdrożenie leczenia przeciwwirusowego w ciągu 48-72 (w kontekście różnych badań) godzin od wystąpienia pierwszych symptomów wirusa. Leki przeciwwirusowe zaleca się wdrożyć u osób po pięćdziesiątym roku życia (ze względu na wysokie ryzyko wystąpienia bólu po półpaścu), w przypadku, gdy zmiany umiejscowione są poza tułowiem (na głowie, kończynach czy błonach śluzowych), a także u pacjentów z obniżona odpornością. Niekiedy konieczne jest podanie leku przeciwwirusowego dożylnie. Sytuacja taka dotyczy noworodków, chorych z powikłaniami (również neurologicznymi), z upośledzoną odpornością, po przeszczepie narządu, z nowotworem złośliwym lub rozsiewem narządowym półpaśca. Stosownie przeciwwirusowych leków miejscowych czy przeciwbólowych (papki, pudry) nie jest zalecane przez wzgląd na ryzyko nadkażeń istniejących zmian. Rany należy wyłącznie dezynfekować (np. preparatami oktenidyny z fenoksyetanolem), a w przypadku ich nadkażenia zastosować antybiotyk o spektrum obejmującym gronkowce i paciorkowce.
Inną formą leczenia pacjenta z półpaścem jest leczenie przeciwbólowe. Leki włącza zazwyczaj lekarz rodzinny, jednak w trudniejszych przypadkach chorego należy skierować do poradni leczenia bólu. Standardowo leczenie zaczyna się od podawania paracetamolu lub leków z grupy NLPZ, a gdy te okazują się nieskuteczne włącza się opioidy. Skuteczne w leczeniu bólu po półpaścu są też gabapentyna, pregabalina, amitryptylina i glikokortykosteroidy. O wyborze konkretnego leku i odpowiedniej jego dawce decyduje zawsze lekarz.
Czynniki ryzyka i profilaktyka
Na półpasiec chorują osoby z obniżoną odpornością typu komórkowego (wiek powyżej 65 lat), chorzy na nowotwory złośliwe, leczeni immunosupresantami, zakażeni HIV. Po 85. roku życia ryzyko wystąpienia choroby wynosi 50%. Inne czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na półpasiec to płeć żeńska, przeszczepienie macierzystych komórek krwiotwórczych, cukrzyca, choroby układa sercowo- naczyniowego, choroby zapalne jelit i nerek, astma oskrzelowa, depresja, przewlekły stres psychologiczny.
W celu uniknięcia zakażenia należy unikać kontaktu ze zmianami pęcherzykowymi na skórze osoby chorej. Zaleca się zakrywać miejsca objęte zmianami w celu uniknięcia rozprzestrzeniania się wirusa. Ważne, by wspierać naturalną odporność, zwłaszcza w sytuacji osłabienia organizmu. Najskuteczniejsza metoda profilaktyczna to szczepienia przeciwko ospie wietrznej i półpaścowi.
Źródła:
- Bujnowska-Fedak M.M., Węgierek P., Pacjent z półpaścem w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 3, 107–114
- Własiuk P., Giannopoulos K., Zakażenia wirusem półpaśca- epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka w świetle rosnącego problemu klinicznego, Hematologia- Edukacja 2023, tom 3, nr3-4, 134-145
- https://polpasiecstop.pl/, dostęp 7.11.2024
