IBS - życie z zespołem jelita drażliwego
Zespół jelita nadwrażliwego, czyli IBS (z ang. Irritable Bowel Syndrom) to schorzenie przewlekłe i nawracające. W jego przebiegu pacjenci uskarżają się na takie objawy jak: wzdęcia i gazy, ból brzucha, zmiana rytmu wypróżnień, zmiana konsystencji stolca (może dojść do wystąpienia biegunek i zaparć). Pierwsze objawy IBS pojawiają się jeszcze przed 35 rokiem życia i dotykają częściej kobiet. (1)
Jakie są przyczyny rozwoju IBS?
Niestety, nie ma dokładnie określonych przyczyn rozwoju IBS. Jednak na przestrzeni lat wyróżniono główne powody występowania tego zespołu. Należą do nich:
- tzw. dysbioza, czyli zaburzenia składu mikrobioty jelit zarówno pod kątem jakościowym jak i ilościowym
- nieprawidłowa dieta, czyli bogata w produkty słabo wchłaniane, łatwo fermentujące węglowodany i poliole np. ksylitol, sorbitol, maltitol
- ogólne zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego
- ostra infekcja przewodu pokarmowego
- przewlekły stres
- depresja
- zależności genetyczne
- zaburzenia immunologiczne w jelicie
- tzw. nadwrażliwość trzewna, czyli sytuacja, kiedy np. treść pokarmowa w jelicie daje silne uczucie bólu (1)
Diagnostyka IBS
Warto również zwrócić uwagę, że IBS nie jest dolegliwością o przebiegu jednorodnym. Wyróżnia się jej różne typy i nasilenia, a sama diagnostyka pacjenta bywa długa.
Aby można było mówić o zespole jelita drażliwego nawracający ból brzucha winien występować przynajmniej przez 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące i pacjent powinien mieć dwa z trzech możliwych objawów tj. związanych z wypróżnianiem, zmiana częstości wypróżnień, zmiana w konsystencji stolca. Te kryteria, które pacjent spełnił w ostatnich trzech miesiącach powinny występować pół roku przed rozpoznaniem.
Wyróżniamy również tak zwane objawy alarmujące, takie jak spadek masy ciała, krwawienia z przewodu pokarmowego, gorączka, wymioty, a także nocne nasilenie objawów nocną porą.
Niestety, nie istnieje test diagnostyczny wykrywający to schorzenie. Główna diagnostyka pacjenta opiera się o wywiad lekarski, badanie fizykalne, badania laboratoryjne (badania krwi i stolca), rzadziej kolonoskopia (1).
Leczenie IBS
Do leczenia IBS należy podjeść holistycznie, a wiele uciążliwych objawów tej przypadłości można zmniejszyć jeszcze przed wizytą u lekarza.
Strategia leczenia bez leków, czyli leczenie niefarmakologiczne
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Gastroenterologiczne zaleca wysiłek fizyczny, wsparcie psychologiczne, a także dietę celem uzupełnienia terapii. Badania stwierdzają znaczącą poprawę jakości życia i zmniejszenie dolegliwości związanych z IBS po wdrożeniu odpowiedniej aktywności fizycznej (2). Ponadto utrzymanie odpowiedniej masy ciała również zmniejsza nasilenia IBS (3). Wśród częstych zaleceń można spotkać się z dietą o tzw. niskim FODMAP (ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols), czyli dieta ograniczająca cukry proste i poliole. Dieta ta powinna być wprowadzona czasowo, celem weryfikacji, czy zmiana strategii żywieniowej odnosi pożądany skutek. Dieta spełni swoje zadanie, jeśli dojdzie do zniwelowania nadmiernej ilości gazów wzdęć, biegunek, zaparać, bóli brzucha. Związki, które ograniczamy w tej diecie nie podlegają procesom trawienia i docierają do jelita grubego, w którym to bakterie wykorzystują cukry proste i poliole jako źródło energii. W efekcie, jako produkt uboczny, bakterie wytwarzają wodór powodujący nieprzyjemne dolegliwości. Ponadto cukry na zasadzie osmozy przyciągają płyny do wnętrza jelita i wywołują biegunkę, a także bóle brzucha. Nie u każdego dieta będzie skuteczna.
Aby rozpocząć dietę low FODMAPs należy ograniczyć związki takie jak fruktoza (głównie występująca w owocach), laktoza (nabiał, głównie mleko krowie), fruktany (pieczywo zawierające jęczmień, żyto, pszenicę, chleb, makaron, mąki), galaktany (warzywa strączkowe), poliole (zamienniki cukru takie jak ksylitol, sorbitol, maltitol, mannitol). Trzeba pamiętać, że całkowite wyeliminowanie FODMAPs z diety jest praktycznie niemożliwe, a celem żywieniowym winno być zmniejszenie ilości ich przyjmowania (4,5).
Tabela 1: Produkty zalecane i przeciwskazane w diecie FODMAP (6)
Grupa produktów
|
Duża zawartość FODMAP
|
Mała zawartość FODMAP
|
Owoce
|
Jabłko, gruszka, mango, śliwki, nektarynka, brzoskwinia, arbuz, morele, granat, wiśnie, owoce z puszki, owoce suszone, awokado
|
Banan, kiwi, mandarynka, winogrona, jagody, pomarańcze, ananas, grejpfrut, cytryny, truskawki, borówki amerykańskie, maliny, kantalupa, melon, papaja, rabarbar, żurawina
|
Warzywa
|
Groszek zielony, cebula zwykła i szalotka, czosnek, szparagi, brokuły, kalafior, karczochy, brukselka, grzyby, koper włoski, buraki ćwikłowe, por, kapusta, słodka kukurydza, rośliny strączkowe (fasola, groch, bób, ciecierzyca, soja, soczewica)
|
Papryka, marchew, pietruszka, ogórek, kapusta chińska (pak choi), pomidory, seler, bakłażan, dynia, cukinia, batat, botwina, szczypiorek, kiełki bambusa, jarmuż, szpinak, kabaczek, rzodkiewka, sałata- wszystkie rodzaje, ziemniaki
|
Mleko, nabiał, jaja
|
Twaróg chudy, delikatne sery (ricotta, mascarpone), słodzone jogurty, serki owocowe, mleko zwykłe (krowie, owcze, kozie), kwaśna śmietana, mleko skondensowane, mleko w proszku, bita śmietana
|
Sery żółte twarde, ser camembert, ser mozzarella, ser cheddar, brie, szwajcarski, napoje roślinne niecukrowane, nabiał fermentowany (kefir, maślanka), mleko i nabiał bezlaktozowy: jogurt, serek; jaja
|
Pieczywo i produkty zbożowe
|
Pieczywo i produkty pszenne (kasze: kus-kus, bulgur) oraz żytnie, jak makaron czy płatki; mąka kokosowa
|
Ryż, kaszka kukurydziana i płatki kukurydziane, komosa ryżowa, pieczywo bezglutenowe, chleb orkiszowy na zakwasie, mąka orkiszowa, makaron i płatki bezglutenowe, płatki ryżowe, produkty na bazie owsa
|
Mięso i ryby
|
-
|
Ryby, mięso drobiowe i mięso czerwone (wołowina, wieprzowina, dziczyzna), owoce morza
|
Orzechy i nasiona
|
Pistacje, orzechy nerkowca i masła z nich otrzymywane
|
Orzechy: włoskie, makadamia, laskowe, pekan, piniowe, ziemne, nasiona słonecznika, pestki dyni, nasionka sezamu, siemię lniane, nasiona Chia, migdały
|
Napoje i alkohol
|
Mocne napary herbat, jak kambucza, niektóre herbaty ziołowe, jak np. z kopru włoskiego, rum, ajerkoniak, słodkie napoje bezalkoholowe
|
Herbaty (czarna, zielona, biała), czarna kawa, gin, herbaty ziołowe (miętowa, z dodatkiem imbiru), sok żurawinowy, wino, wódka, whisky
|
inne
|
Syrop z agawy, syrop glukozowo-fruktozowy, krystaliczna fruktoza, melasa, słodziki (maltitol, mannitol, ksylitol, sorbitol), miód, karob (mączka chleba świętojańskiego), napój sojowy
|
Cukier sacharoza, stewia, syrop klonowy, masło zwykłe i Ghee, margaryna, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, imbir, kakao naturalne, gorzka czekolada, sos sojowy, oliwki, musztarda, majonez, tofu miękkie i twarde, ale nie jedwabiste, pasta Tempeh, masło orzechowe, napoje roślinne (poza sojowym)
|
Leczenie wspomagające
Polskie Towarzystwo Gastroenterologiczne rekomenduje przede wszystkim stosowanie preparatów probiotycznych. Korzyściami płynącymi, które mogą się pojawić po zastosowaniu probiotyków są; regulacja motoryki przewodu pokarmowego, łagodzenie stanów zapalnych, zmniejszenie nadwrażliwości trzewnej, zmniejszenie niekorzystnej fermentacji, wpływ na objętość i poprawę konsystencji stolca, zwiększanie wydzielania śluzu w błonie śluzowej jelit. Brakuje konkretnych rekomendacji co do wyboru szczepu przy zespole jelita drażliwego. Najczęściej stosowanymi probiotykami są te zawierające takie bakterie jak; Lactobacilus plantarum V (np. Sanprobi IBS, Prestiflor IBS) Bifidobacterium infantis 35624 (np. SYMBIOSYS Alflorex), Saccharomyces bulardii ( Enterol, Enterolactum), lub wieloszczepowe mieszanki VSL#3 np. Vivomixx, a u dzieci szczep Lactobacillus rhamnosus GG (np. Dicoflor, Prestiflor) (7).
Skuteczne są również preparaty na bazie olejku z mięty pieprzowej, który jest stosunkowo bezpieczny. Jego stosowanie skutkuje rozkurczeniem mięśni gładkich, a także działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie (1).
Doraźnie, w różnych postaciach IBS zaleca się również stosowanie preparatów o działaniu rozkurczającym m. in. hisocynę (np. Buscopan), drotawerynę (np. NO-SPA) (1).
W przypadku postaci IBS z dominującymi zaparciami preparatem o wysokiej skuteczności są makrogole (np. Forlax) i to one powinny być pierwszym wyborem w leczeniu. Makrogole są rekomendowane w ilości 10 g proszku na szklankę wody od 1 do 2 porcji dziennie. Najlepsze efekty daje ich stosowanie rano. Działanie preparatu występuje po 24-48 godzinach. Makrogole w początkowym etapie leczenia mogą dawać takie skutki niepożądane jak; nudności, bóle brzucha, wzdęcia. Rzadziej powinno sięgać się po popularną laktulozę, ponieważ jej stosowanie może prowadzić do wystąpienia lub nasilenia się wzdęć na skutek fermentacji węglowodanów w jelitach (1).
W momencie występujących biegunek jedynym rekomendowanym lekiem jest loperamid. Można go stosować początkowo w ilości dwóch kapsułek, następnie jedną kapsułkę po każdym wypróżnieniu. Nie rekomendujemy go poniżej 6 roku życia. Po lekach z loperamidem mogą wystąpić takie objawy niepożądane jak skurcze brzucha, wsypka, nudności, senność (1).
Leczenie jakie może zalecić Tobie tylko lekarz!
Powyżej wymienione preparaty i sposoby niwelowania IBS mogą być niewystarczające w niektórych grupach pacjentów. Coraz częściej w literaturze, a także w praktyce lekarskiej możemy spotkać się ze stosowaniem tak zwanych TLPD, czyli trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, rzadziej SSRI, czyli selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny. Stosowanie powyższych leków ma swoje uzasadnienie, ponieważ u pacjentów z IBS częściej zauważa się zaburzenia nastroju, złość czy depresję co zaburza interakcję osi mózg- jelito-mikrobiota. Przez określenie oś jelit-mózg-mikrobiota należy rozumieć związek między układem pokarmowym, (zwłaszcza jelitami!) a mózgiem. Naukowcy na całym świecie podkreślają duże znaczenie tego połączenie w kształtowaniu się zdrowia (8,9).
Po wyjściu z gabinetu lekarskiego możemy się również spodziewać na recepcie takiego leku jak ryfaksymina α (Xifaxan), którą zaliczamy do antybiotyków. Zalecana jest w postaciach IBS z dominująca biegunką, mieszanej i niesklasyfikowanej. Najczęściej stosowana jest przez 14 dni. Lek ten przywraca prawidłowy skład mikrobioty jelit, ponadto nie zaburza ogólnego składu flory bakteryjnej, a wpływa jedynie na szkodliwe bakterie. W przeciwieństwie do wielu znanych antybiotyków, nie zwiększa ryzyka na nadkażenia C. difficile, i co ważne nie stwierdzono narastającej oporności na ten lek.
Należy pamiętać o prawidłowym dawkowaniu leków, ponieważ umożliwia to lepszą kontrolę nad objawami IBS!
Bibliografia
- Pietrzak A, Skrzydło-Radomańska B, Mulak A, Lipiński M, Małecka-Panas E, Reguła J, i in. Guidelines on the management of irritable bowel syndrome. Gastroenterol Rev. 2018;13(4):259–88.
- 2015-2020 Dietary Guidelines for Americans.
- Daley A, Grimmett C, Roberts L, Wilson S, Fatek M, Roalfe A, i in. The Effects of Exercise upon Symptoms and Quality of Life in Patients Diagnosed with Irritable Bowel Syndrome: A Randomised Controlled Trial. Int J Sports Med. wrzesień 2008;29(09):778–82.
- Ong DK, Mitchell SB, Barrett JS, Shepherd SJ, Irving PM, Biesiekierski JR, i in. Manipulation of dietary short chain carbohydrates alters the pattern of gas production and genesis of symptoms in irritable bowel syndrome. J Gastroenterol Hepatol. sierpień 2010;25(8):1366–73.
- Magge S, Lembo A. Low-FODMAP Diet for Treatment of Irritable Bowel Syndrome.
- Walasek DJ. JoannaWalasek. 2023 [cytowane 11 lipiec 2024]. DIETA lowFODMAP. Dostępne na: https://www.dietetykwalasek.pl/post/dieta-lowfodmap
- Paweł Konrad Tuszyński. Probiotyki i prebiotyki. Kompendium wiedzy dla farmaceutów i lekarzy. - Vademecum farmaceutyczne. I. Kraków: Wydawnicto Farmaceutyczne; 2021. 189 s.
- Mayer EA, Savidge T, Shulman RJ. Brain–Gut Microbiome Interactions and Functional Bowel Disorders. Gastroenterology. maj 2014;146(6):1500–12.
- El-Salhy M. Recent developments in the pathophysiology of irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2015;21(25):7621.