Co to jest haluks?
Haluks (łac. hallux valgus), znany również jako paluch koślawy, to deformacja stopy polegająca na nieprawidłowym ustawieniu dużego palca w stosunku do pozostałych palców. Problem dotyczy stawu śródstopno-paliczkowego, gdzie pierwsza kość śródstopia łączy się z pierwszą kością palca (paliczkiem). W przebiegu haluksu paluch odchyla się w stronę pozostałych palców (na zewnątrz), a głowa pierwszej kości śródstopia przesuwa się na przyśrodkową stronę stopy, tworząc charakterystyczne zgrubienie u podstawy palucha. Wybrzuszenie to często powoduje ból i trudności w chodzeniu. W wyniku tych zmian może dochodzić do wywołującego ból stanu zapalnego w obrębie zniekształconego stawu, dodatkowo są one widoczne powodując defekt kosmetyczny.
Jakie są objawy haluksów?
Objawy zależą od stopnia deformacji, która z czasem może się pogłębiać i powodować odczuwalne zmiany w obrębie stopy. Do najczęstszych objawów należą:
- początkowe zgrubienie u podstawy palucha,
- poszerzenie przedniej części stopy, które może powodować dyskomfort podczas zakładania i noszenia dotychczasowego obuwia,
- wykrzywienie palucha i odchylenie w kierunku palca drugiego,
- ograniczenie ruchomości dużego palca,
- ból w okolicy dużego palca stopy i jego podstawy (dolegliwości bólowe mogą być zróżnicowane, u niektórych pacjentów pojawiają się tylko w określonym obuwiu, tylko po długim chodzeniu, u innych przy każdej aktywności i mogą istotnie utrudniać funkcjonowanie),
- powstawanie zgrubień naskórka, takich jak nagniotki, modzele, odciski oraz zaczerwienienie po wewnętrznej stronie stopy,
- zaburzenia przewodnictwa nerwowego w postaci drętwienia po stronie grzbietowej stopy wynikające z zaburzeń przewodnictwa nerwowego spowodowanych przez deformacje,
- deformacje innych palców, takie jak palce młotkowate, spowodowane uciskiem i przesunięciem palucha. Palce młotkowate charakteryzują się zgięciem w środkowym stawie, co nadaje im nienaturalny, młotkowaty kształt. Najczęściej dotyczą drugiego, trzeciego lub czwartego palca. W zaawansowanych przypadkach palce te mogą stać się sztywne i trudne do wyprostowania.
Przyczyny powstawania haluksów
Dokładna etiologia choroby nie jest w pełni poznana, istnieje wiele teorii wyjaśniających ich powstawanie. Przez długi czas uważano, że głównym powodem deformacji jest noszenie niewłaściwego obuwia, szczególnie damskich butów na wysokim obcasie z wąskim przodostopiem. Jednak badania wykazały, że także mężczyźni noszący wygodne buty mogą mieć wyraźne deformacje, podczas gdy kobiety, mimo noszenia obuwia ściskającego stopy, nie zawsze rozwijają haluksy. Dlatego obecnie przyjmuje się, że choć nieodpowiednie obuwie może pogłębiać objawy lub sprzyjać rozwojowi deformacji, samo w sobie nie jest jej bezpośrednią przyczyną.
Najprawdopodobniej haluksy są wynikiem działania wielu czynników, takich jak:
- predyspozycje genetyczne i anatomiczne - budowa stopy, np. krótka pierwsza kość śródstopia, grzbietowe zgięcie pierwszej kości śródstopia, szpotawość przedniej części stopy, płaskostopie poprzeczne,
- nieprawidłowa mechanika stopy, nadmierna ruchomość stawów, zaburzenia funkcji więzadeł i powięzi podeszwowe
- płeć - haluksy występują znacznie częściej u kobiet ze względu na słabsze połączenia więzadłowe oraz większą podatność na zmiany hormonalne, które wpływają na elastyczność tkanek (rozluźnienie więzadeł),
- zwiększoną częstość występowania haluksów obserwuje się u kobiet po ciążach i w okresie menopauzy, co jest związane ze zmianami w gospodarce hormonalnej,
- choroby reumatyczne, takie jak dnawe zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów i reumatoidalne zapalenie stawów. Ponadto haluksy są częściej obserwowane w chorobach tkanki łącznej, takich jak zespół Marfana, a także w zespole Downa.
- przebyte urazy stopy - mechaniczne uszkodzenia struktur stopy mogą wpływać na rozwój deformacji,
- nadmierna masa ciała i mała aktywność fizyczna - obciążenie stopy wynikające z nadwagi oraz brak ruchu mogą sprzyjać przeciążeniom i powstawaniu deformacji.
Haluksy są efektem działania wielu współistniejących czynników, Odpowiednia profilaktyka i dbałość o zdrowie stóp mogą zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia.
Diagnostyka haluksów
Rozpoznanie haluksów jest stosunkowo łatwe ze względu na ich charakterystyczny wygląd. Aby jednak dokładnie ocenić stopień zaawansowania deformacji i zaplanować odpowiednie leczenie, konieczne jest wykonanie badania rentgenowskiego (RTG). Zdjęcie rentgenowskie powinno być wykonane w pozycji stojącej oraz w projekcji AP (czyli „z góry”), aby uwidocznić grzbietową część stopy. Specjalista analizuje nie tylko widoczną deformację i wypukłość kostną, ale również oś ustawienia stopy w stosunku do podudzia, pozycję kości piętowej, wielkość kąta koślawości palucha (czyli kąta utworzonego między osią pierwszej kości śródstopia a osią paliczka bliższego, który odchyla się w stronę pozostałych palców).
Do oceny nasilenia deformacji palucha koślawego stosuje się m.in. skalę Manchester (Manchester Scale). Jest to proste narzędzie wizualne, które pozwala specjalistom szybko ocenić stopień zaawansowania haluksów na podstawie widocznych zmian w kształcie stopy.
Skala składa się z czterech stopni deformacji, które są określane na podstawie wyglądu stopy i ustawienia dużego palca. Ocenę przeprowadza się, porównując stopę pacjenta z odpowiednimi obrazami lub opisami dla każdego stopnia deformacji:
- Stopień A (brak deformacji):
- Paluch ustawiony prawidłowo, nie ma żadnych widocznych zmian w kształcie stopy.
- Kąt między paluchem a kością śródstopia wynosi mniej niż 15°.
- Stopień B (łagodna deformacja):
- Paluch zaczyna odchylać się w kierunku pozostałych palców.
- Widoczny niewielki guz na wewnętrznej stronie stopy.
- Kąt między paluchem a kością śródstopia wynosi od 15° do 20°.
- Stopień C (umiarkowana deformacja):
- Paluch wyraźnie skierowany w stronę innych palców.
- Guzek na stawie staje się bardziej widoczny i może powodować dyskomfort.
- Kąt między paluchem a kością śródstopia wynosi od 20° do 40°.
- Stopień D (ciężka deformacja):
- Paluch mocno nachodzi na inne palce (często na drugi palec).
- Duży guz na stawie, który powoduje ból, zaczerwienienie i obrzęk.
- Kąt między paluchem a kością śródstopia przekracza 40°.
Skala Manchester pomaga lekarzom w szybkiej ocenie stopnia zaawansowania haluksów i podjęciu decyzji, czy wystarczające będzie leczenie zachowawcze (np. ćwiczenia, wkładki) czy konieczna jest operacja.
Leczenie haluksów
Leczenie haluksów można podzielić na postępowanie niechirurgiczne i chirurgiczne. Choć metody zachowawcze nie są w stanie odwrócić deformacji, mogą pomóc w zmniejszeniu bólu, zapobieganiu pogłębiania się wady oraz poprawie komfortu życia. Leczenie niechirurgiczne obejmuje:
- noszenie odpowiednio dopasowanego obuwia z szerokim noskiem, które nie uciska palców.
- unikanie długotrwałego obciążania stóp.
- redukcja masy ciała, co zmniejsza nacisk na stopy.
- ćwiczenia i fizjoterapia:
- ćwiczenia wzmacniające mięśnie stóp i poprawiające ich biomechanikę.
- zabiegi fizjoterapeutyczne, takie jak laseroterapia, krioterapia czy terapia z użyciem pola magnetycznego.
- korektory, separatory i kliny:
- wykonane zazwyczaj z silikonu, izolują paluch od pozostałych palców stopy, przynosząc ulgę w bólu i poprawiając komfort chodzenia.
- choć mogą spowolnić progresję deformacji, nie są w stanie przywrócić prawidłowego ustawienia stopy.
- ważne jest odpowiednie dobranie korektora do fazy deformacji, by zapewnić skuteczność i wygodę noszenia.
- powinny być noszone nie tylko w trakcie odpoczynku, ale przede wszystkim podczas chodzenia.
- opaski na haluksy:
- działają podobnie do separatorów, ale obejmują cały paluch i śródstopie, dzięki czemu nie zsuwają się podczas chodzenia.
- aparaty odwodzące, które pomagają w korygowaniu ustawienia dużego palca, przywracając jego prawidłową liniowość,
- wkładki ortopedyczne, pomagające w korekcji ustawienia stopy,
- doustne niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen lub naproksen, mogą pomóc złagodzić ból i zmniejszyć obrzęk, ulgę mogą przynieść też maści o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym
W zaawansowanych wadach jedyną opcją leczenia pozostaje operacja korygująca. Metod leczenia operacyjnego palucha koślawego jest bardzo wiele i ich wybór zależy przede wszystkim od wyniku zdjęcia RTG. Leczenie operacyjne haluksów polega w większości przypadków na wykonaniu osteotomii (przecięcia) pierwszej kości śródstopia, a następnie skorygowaniu zmian – prawidłowy przesunięciu i odpowiednim ustawieniu odłamów względem siebie. Do zespolenia używa się najczęściej implantów dobieranych indywidualnie ze względu na miejsce cięcia kości, ich budowę i punkt zespolenia. Tak zrekonstruowana kość musi się zrosnąć, co trwa około 6 tygodni. W okresie rekonwalescencji należy nosić odpowiednią ortezę (but ortopedyczny) chroniącą okolicę operowaną. Konieczna jest także rehabilitacja.
Sprawdź również: Japonki – czy są dobre dla stóp?
Bibliografia:
- https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases--conditions/bunions/ dostęp 28.01.2025
- Kuhn, J., & Alvi, F. (2023). Hallux Valgus. In StatPearls. StatPearls Publishing.
- Stępień K. (2021). Haluksy. Medycyna praktyczna dla pacjentów. https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/265154,haluksy dostęp 28.01.2025
