Czym jest choroba kociego pazura?
Choroba kociego pazura (ang. cat-scratch disease), znana również jako gorączka kociego pazura lub bartoneloza, jest bakteryjną chorobą odzwierzęcą wywołaną przez Gram-ujemne bakterie Bartonella henselae lub rzadziej Bartonella clarridgeiae. Po raz pierwszy została opisana w 1889 roku przez Henri’ego Parinaudaa. Choroba ta charakteryzuje się podostrym lub przewlekłym miejscowym stanem zapalnym węzłów chłonnych, który pojawia się w wyniku zakażenia skóry, oczu lub błon śluzowych. Do infekcji najczęściej dochodzi po zadrapaniu przez zwierzę, głównie młode koty. Wśród zwierząt bakterie rozprzestrzeniają się za pośrednictwem pcheł, które są ich nosicielami.
Bakterie infekują człowieka przez zadrapanie zanieczyszczone pchlimi odchodami albo kontakt kociej śliny ze skórą o przerwanej ciągłości (skaleczenie, ugryzienie), błoną śluzową lub spojówką. Niektóre dowody sugerują, że bakterie te mogą być przenoszone bezpośrednio na ludzi przez ukąszenie zarażonych kocich pcheł, ale nie zostało to jeszcze potwierdzone. Przebycie zakażenia wydaje się zapewniać dożywotnią odporność, ponieważ doniesienia o nawrotach klinicznej choroby kociego pazura są bardzo rzadkie.
Choroba kociego pazura występuje na całym świecie, ale jest częstsza w krajach o ciepłym i wilgotnym klimacie. W Polsce choroba częściej występuje jesienią i zimą, chorują najczęściej dzieci do piętnastego roku życia.
Pacjenci cierpiący na chorobę kociego pazura najczęściej szukają pomocy lekarskiej z powodu bolesnego miejscowego obrzęku węzłów chłonnych. Na rozpoznanie choroby zwykle naprowadza wywiad wskazujący na kontakt z młodymi kotami, pomocne jest też odnalezienie zmiany pierwotnej położonej na skórze okolicy drenowanej przez powiększony węzeł chłonny. Rozpoznanie choroby kociego pazura potwierdzają badania serologiczne. Do wykrywania w surowicy przeciwciał przeciwko B. henselae używane są test pośredniej fluorescencji (IFA) i test immunoenzymatyczny (ELISA). Miano przeciwciał przekraczające 1:64 sugeruje niedawne zakażenie Bartonella. Wykonanie posiewu bakterii Batronella henselae jest technicznie bardzo trudne. Rzadko wykonuje się biopsję zajętego chorobą węzła chłonnego.
Objawy choroby kociego pazura
Początkowo choroba przebiega bezobjawowo lub tylko z objawami miejscowymi w miejscu zranienia. Objawy w dalszym przebiegu choroby mogą być zróżnicowane, ale typowo obejmują:
- Zmianę w miejscu zadrapania lub ugryzienia:
- Zmiana (zaczerwienienie, obrzęk i pęcherzyk) pojawia się zwykle w ciągu kilku dni od kontaktu. W ciągu 1-3 tygodni, zmiana ewoluuje z małej, 2- do 5-milimetrowej czerwonobrązowej plamki lub pęcherzyka do grudki lub krostki. Często jest mylona z ukąszeniem owada. Zmiany zazwyczaj nie powodują świądu i goją się w ciągu kilku dni lub miesięcy bez blizn.
- Powiększenie węzłów chłonnych:
- najbardziej charakterystyczny objaw,
- węzły chłonne zbierające limfę z miejsca wniknięcia drobnoustroju (np. pachowe, szyjne) stają się bolesne, powiększone i mogą być ciepłe w dotyku,
- najczęstszą lokalizacją są kończyny górne (46% węzły pachowe i nadbloczkowe), następnie szyja i szczęka (26% węzły szyjne i podżuchwowe), pachwina (17,5% udowe i pachwinowe), okolica przeduszna (7%) i okolica obojczykowa (2%). W 10-20% przypadków dotkniętych jest więcej niż jeden obszar. Rozmiar węzła wynosi zazwyczaj 1-5 cm, ale może się powiększyć do 8-10 cm lub czasami do większych rozmiarów. Zapalenie węzłów chłonnych ustępuje w ciągu 1-4 miesięcy,
- węzły chłonne mogą ropieć, jeśli infekcja jest bardziej zaawansowana, może też dojść do przebicia i samoistnej ewakuacji treści ropnej.
- Objawy ogólne (mogą pojawić się u części chorych po kilku tygodniach):
- gorączka, przeważnie o niskim stopniu nasilenia, tylko u jednej na dziesięć osób przekracza 39°C,
- powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledzony,
- złe samopoczucie, osłabienie,
- bóle głowy, bóle mięśni, stawów.
Postacią nietypową, występującą u części chorych, jest zakażenie rozsiane, które charakteryzuje się ziarniniakami wątroby i śledziony, zajęciem ośrodkowego układu nerwowego przebiegającym z encefalopatią, czasami drgawkami i zmianami w kościach. Do innych postaci klinicznych i powikłań choroby kociego pazura należą:
- zespół oczno-węzłowy Parinauda, czyli ziarniniak spojówkowy z powiększeniem węzłów przedusznych po tej samej stronie, występuje, gdy miejscem zainfekowania jest spojówka lub powieka. W miejscu zakażenia czasami można wyczuć na spojówce oka miękkiego ziarniniaka z niewielką rumieniową obwódką. Objawy ustępują po kilku miesiącach,
- zapalenie wsierdzia (często konieczna jest wymiana zastawki),
- encefalopatia, jest powikłaniem występującym u ok. 5 % pacjentów, może obejmować uogólniony ból głowy, sztywność karku i rozwinąć się do drgawek i śpiączki,
- zapalenia siatkówki i nerwu wzrokowego,
- zapalenie wątroby lub śledziony,
- zapalenie kości i szpiku,
- przedłużająca się gorączka o niejasnej przyczynie,
- zropienie węzła chłonnego z wystąpieniem przetoki,
- objawy dermatologiczne, występują u około 5% pacjentów i częściej występują u pacjentów z cięższą lub atypową chorobą. Objawy te obejmują wysypki plamiste, plamisto-grudkowe i wybroczynowe. Zazwyczaj nie powodują świądu i ustępują w ciągu kilku dni lub tygodni.
Wymienionym postaciom klinicznym mogą towarzyszyć objawy ogólne: osłabienie, zmęczenie, bóle głowy, brak apetytu, spadek masy ciała, ponadto bóle gardła i powiększenie obwodowych węzłów chłonnych. Cięższe postaci zakażenia dotyczą najczęściej osób z zaburzeniami odporności.
Choroba kociego pazura – leczenie i profilaktyka
Leczenie choroby kociego pazura zależy od nasilenia objawów oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W większości przypadków infekcja ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie, ale w niektórych sytuacjach konieczna jest interwencja medyczna. W łagodnych przypadkach leczenie może ograniczać się do podania leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Dodatkowo zaleca się stosowanie wilgotnych gorących okładów na powiększone węzły chłonne w celu zmniejszenia obrzęku i dyskomfortu. Gdy choroba ma cięższy przebieg celowe jest wdrożenie antybiotykoterapii. U osób z prawidłową odpornością lekiem z wyboru jest azytromycyna. U osób z osłabionym układem odpornościowym (np. chorych na HIV, poddawanych chemioterapii) choroba może przebiegać ciężej i stosowane leczenie ma na celu zapobiec rozwojowi postaci ogólnosystemowej. Stosuje się m.in. ryfampicynę, gentamycynę, kotrimoksazol lub ciprofloksacynę. Jeśli węzeł chłonny ulegnie ropieniu, konieczne może być jego nacięcie i drenaż w warunkach sterylnych przez lekarza za pomocą grubej igły.
Zapobieganie chorobie kociego pazura polega głównie na unikaniu zakażenia dzięki odpowiedniemu postępowaniu z kotami oraz utrzymywaniu higieny. Szacunkowo około 1/3 kotów jest zakażonych bakterią Bartonella henselae. Należy unikać kontaktu z dzikimi lub bezpańskimi kotami, które częściej są nosicielami bakterii. Narażenia na koty powinny szczególnie unikać osoby w stanie immunosupresji oraz z nieprawidłowościami zastawek serca. Każde zadrapanie i ugryzienie należy dokładnie przemyć wodą z mydłem oraz zdezynfekować odpowiednim środkiem. Po kontakcie z kotem warto umyć ręce, zwłaszcza przed jedzeniem. Profilaktyka zakażeń kotów polega na regularnym stosowaniu środków przeciw pchłom (kropli, obroży przeciwpchelnych), dbaniu o czystość legowiska i opiekę weterynaryjną. Zakażenie może mieć cięższy przebieg u osób ze słabą odpornością. W związku z tym warto postarać się o jej wzmocnienie poprzez przestrzeganie zasad zdrowego stylu życia i suplementację. Wsparciem dla układu immunologicznego są m.in. suplementy diety z kwasami omega-3, cynkiem, witaminą C i witaminą D.
Bibliografia:
- Baranowski K, Huang B. Cat Scratch Disease. [Updated 2023 Jun 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482139/
- Kuchar E., Choroba kociego pazura, „Medycyna Praktyczna dla pacjentów” 2017, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157689,choroba-kociego-pazura dostęp 20.01.2025
- Medscape.com. Cat Scratch Disease (Cat Scratch Fever), https://emedicine.medscape.com/article/214100-overview dostęp 20.01.2025
