Bilirubina - informacje ogólne
Bilirubina to barwnik żółciowy, końcowy produkt degradacji hemu, który z kolei pochodzi z hemoglobiny i innych białek, które zawierają hemową grupę prostetyczną. Hem rozkładany jest przez oksydazę hemową do biliwerdyny, redukowanej z kolei do bilirubiny. Ulega on rozpadowi w układzie siateczkowo-śródbłonkowym zlokalizowanym przede wszystkim w obrębie wątroby i śledziony.
Powstała forma bilirubiny nie jest rozpuszczalna w wodzie i w celu transportowania z krwią musi utworzyć kompleks z albuminą (białkiem), tzw. bilirubinę wolną (niesprzężoną). Ta z kolei transportowana jest do wątroby i w hepatocytach sprzęgana głównie z resztami kwasu glukuronowego, tworząc tzw. bilirubinę sprzężoną (związaną), która jest już rozpuszczalna w wodzie. W jelicie, pod wpływem glukuronidazy pochodzenia bakteryjnego, bilirubina sprzężona jest przekształcana do urobilinogenów a potem wydalana z żółcią i moczem.
Bilirubina - Badanie i normy
W organizmie w ciągu doby dochodzi do wytwarzania około 250-350 mg bilirubiny. Wartości referencyjne stężenia bilirubiny całkowitej mogą się nieznacznie różnić w zależności od konkretnego laboratorium. Przyjmuje się jednak, że w warunkach fizjologicznych całkowite stężenie bilirubiny w surowicy powinno mieścić się w zakresie: 0,2-1,2 mg/dl (3,4-20,5 μmol/l). Większość bilirubiny całkowitej w surowicy to bilirubina pośrednia, jednak możliwe jest też oznaczenie stężenia poszczególnych frakcji bilirubiny- bilirubiny pośredniej i bilirubiny bezpośredniej.
Tego rodzaju badania laboratoryjne wykonuje się między innymi w diagnostyce niehemolitycznych hiperbilirubinemii wrodzonych. Innym aspektem jest badanie bilirubiny w moczu. Frakcja w moczu to bilirubina związana. Jest ona rozpuszczalna w wodzie, co sprawia, że ulega wydalaniu wraz z moczem zmieniając jego barwę na pomarańczowo-brunatną. Obecność bilirubiny w moczu oznacza, że do zaburzenia doszło już po etapie jej sprzęgania w wątrobie. Stan ten świadczyć może o kamicy przewodowej, zapaleniu dróg żółciowych, toksycznym uszkodzeniu miąższu wątroby czy też nowotworze wątroby. Podwyższenie stężenia bilirubiny wymaga konsultacji wyników z lekarzem rodzinnym, który zlecić może dalsze postępowanie diagnostyczne u hepatologa czy też hematologa.
Metody pomiaru bilirubiny
Bilirubinę można oznaczać przezskórnie oraz we krwi pełnej, w surowicy czy też osoczu krwi. Najpowszechniejszym sposobem oznaczania są obecnie różne modyfikacje metod z odczynnikiem diazo, metody enzymatyczne i spektrofotometryczne. Dawniej w celu oznaczenia bilirubiny stosowano metodę Van der Berga, w której wykorzystywano diazowany kwas sulfanilowy (tzw. odczynnik diazowy Ehrlicha, w skrócie odczynnik diazo), potem stosowano modyfikacje tej metody. Intensywność zabarwienia powstającej w reakcji, zachodzącej w kwaśnym środowisku, azobilirubiny jest wprost proporcjonalna do odpowiedniej formy bilirubiny i jest mierzona spektrofotometrycznie. W metodach enzymatycznych wykorzystywana jest reakcja utleniania bilirubiny do biliwerdyny z udziałem oksydazy bilirubiny i tlenu, z kolei w metodach spektrofotometrycznych informacji o ilości całkowitej bilirubiny we krwi dostarcza pomiar absorbancji przy odpowiedniej długości fali.
Sprawdź również: Leki i suplementy na ochronę i odbudowę wątroby.
Przyczyny i objawy podwyższonego poziomu bilirubiny
Bilirubina niezwiązana z albuminą występuje w postaci wolnej i właśnie ta jej niewielka ilość niesprzężona z kwasem glukuronowym i niezwiązana z albuminą ma najbardziej istotne znaczenie z punktu widzenia neurotoksyczności. Sytuacje, gdy ilość syntetyzowanej bilirubiny przekraczająca zdolność albuminy do jej wiązania lub występuje zmniejszone powinowactwo albuminy do bilirubiny mają miejsce, np. w: sepsie, kwasicy, niedotlenieniu lub w obecności innych substancji wiązanych przez albuminę (np. wolnych kwasów tłuszczowych czy leków). Opisany stan zwiększa ryzyko neurotoksyczności bilirubiny, z kolei równowaga między bilirubiną i albuminą, która ją wiąże daje możliwość „zatrzymania” bilirubiny we krwi, dzięki czemu nie przechodzi do tkanek i nie działa na nie toksycznie.
Badanie stężenia bilirubiny całkowitej we krwi obejmuje zarówno pulę bilirubiny wolnej, jak i bilirubiny sprzężonej. Zaleca się je w przypadku występowania objawów, które mogą świadczyć o istnieniu schorzeń wątroby i dróg żółciowych, a także w przypadku podejrzenia anemii hemolitycznej. Z podwyższonym stężeniem bilirubiny całkowitej w surowicy wiązać się mogą takie objawy, jak ból w prawym podżebrzu, odbarwienie stolca, ściemnienie moczu i żółtaczka.
Sprawdź również: Kolor kału - co mówi o Twoim zdrowiu?
Ostatni z symptomów jest dość charakterystycznym stanem, w którym mamy do czynienia z zażółceniem powłok skórnych i śluzówek, a także twardówek oka, niekiedy też ze świądem skóry. Podwyższony poziom bilirubiny całkowitej pozwala podejrzewać konkretne procesy w organizmie, jak nasilony rozpad erytrocytów (hemoliza), uszkodzenie wątroby (zarówno toksyczne, jak i w przebiegu infekcji), niedobór enzymów, które uczestniczą w przemianach bilirubiny w wątrobie, uszkodzenie przewodów żółciowych, stłuszczenie i marskość wątroby.
Sprawdź również: Grill kontra wątroba - jak dbać o wątrobę?
Ponadto podwyższona bilirubina we krwi to znak, że w organizmie mogą występować nowotwory zlokalizowane w obrębie wątroby, dróg żółciowych, a także trzustki, kamica dróg żółciowych, zapalenie dróg żółciowych, stłuszczenie wątroby, zakrzepica żył wątrobowych czy hiperbilirubinemie wrodzone.
Bilirubina a żółtaczka noworodkowa
Żółtaczka noworodkowa występuje u ponad połowy dzieci urodzonych w terminie i ponad 80% wcześniaków i ma bezpośredni związek z zaburzonym transportem bilirubiny. Zazwyczaj stężenie bilirubiny wzrasta w piątej- siódmej dobie życia, osiągając maksymalny poziom, a następnie obniżając się. Żółtaczka fizjologiczna spowodowana jest wytwarzaniem bilirubiny na skutek rozpadu erytrocytów i degradacji uwolnionej hemoglobiny płodowej. Czynnikiem aktywującym jest tu ponadto niedojrzałość mechanizmów transportu i sprzęgania bilirubiny w wątrobie. Stan ten ustępuje samoistnie zazwyczaj po siódmej dobie życia i u większości noworodków nie wymaga interwencji medycznej. Z racji jednak tego, że bilirubina może przekraczać barierę krew-mózg i być w wysokim stężeniu zagrożeniem dla ośrodkowego układu nerwowego konieczne jest monitorowanie jej poziomu. W celu odpowiednio wczesnego wykrycia ciężkiej hiperbilirubinemii przeprowadza się pomiar w pierwszej dobie życia. Według najnowszych wytycznych decyzje o wprowadzeniu fototerapii w leczeniu hiperbilirubinemii u noworodków podejmowane są w oparciu o stężenie bilirubiny całkowitej oznaczanej w analizatorach biochemicznych i analizatorach pracujących w systemie POCT (point of care testing). Nie zawsze jednak pomiar ten daje możliwość trafnego przewidzenia wystąpienia encefalopatii.
Encefalopatia spowodowana bilirubiną jest odwracalna w początkowym etapie, dlatego też niezwykle istotne jest szybkie działanie w celu obniżenia stężenia bilirubiny. Na oddziałach noworodkowych stosuje się obecnie pewien schemat pozwalający monitorować dystrybucję bilirubiny. Przy podejrzeniu konfliktu serologicznego w zakresie czynnika Rh lub niezgodności w zakresie grup głównych AB0 oznacza się jej stężenie we krwi pępowinowej (norma < 2,8 mg/dL). Grupę krwi i bezpośredni odczyn antyglobulinowy (BTA) oznacza się z krwi żylnej. Dopuszcza się również pobranie krwi pępowinowej. U noworodków z widocznym zażółceniem powłok skórnych wykonuje się pomiar przezskórny stężenia bilirubiny (ang. transcutaneous bilirubin, TcB) bilirubinometrem (aparatem służącym do nieinwazyjnego oznaczania stężenia bilirubiny) co 12-24 godz. Pomiary takie powinny być wykonywane na czole i na klatce piersiowej, ściśle wg zaleceń producenta aparatu. Przy wartościach TcB > 75 centyla kontroluje się stężenie bilirubiny w surowicy. W celu ostatecznej kontroli wykonuje się pomiar stężenia bilirubiny w dniu wypisu dziecka do domu. Współcześnie dostępne są nowatorskie sposoby oceny żółtaczki noworodków za pomocą obrazów cyfrowych. Polegają one na ocenie poziomu bilirubiny na podstawie analizy zdjęcia twarzy dziecka wraz z zastosowaniem modelu matematycznego, który uwzględnia charakterystykę odbicia światła przez skórę dzieci rasy kaukaskiej. Stan ten silnie koreluje z poziomem bilirubiny, który oznaczany jest w surowicy.
Źródła:
- Berska J., Bugajska J., Sztefko K., Monitorowanie bilirubiny – perspektywy na przyszłość, Diagnostyka Laboratoryjna. Laboratorium diagnostyczne. Tom: 56, Nr: 4, 2020
- Tołłoczko J., Rekomendacje PTN dotyczące leczenia żółtaczek u noworodków w praktyce https://cnol.kobiety.med.pl/wp-content/uploads/2021/06/Rekomendacje-PTN-dotyczace-lecznia-zoltaczek-u-noworodkow-w-praktyce.pdf
