Przyczyny biegunki
Biegunką określa się oddawanie stolca o nadmiernie luźnej konsystencji – półpłynnego, płynnego lub wodnistego, ze zwiększoną częstotliwością – powyżej trzech razy na dobę.
Ze względu na czas trwania wyróżnia się trzy rodzaje biegunek:
- ostrą, trwającą krócej niż 14 dni,
- przewlekającą się, trwającą dłużej niż 14 dni, ale krócej niż 4 tygodnie,
- przewlekłą, trwającą ponad 4 tygodnie.
Ze względu na mechanizm powstania biegunkę można podzielić na:
- biegunkę osmotyczną wywołaną obecnością w jelitach nadmiernej ilości substancji, które zatrzymują wodę, zwiększając w ten sposób objętość stolca,
- biegunkę sekrecyjną spowodowaną aktywnym wydzielaniem wody i sodu do światła jelita,
- biegunkę zapalną spowodowaną uszkodzeniem budowy i czynności nabłonka jelitowego na skutek procesu chorobowego,
- biegunkę tłuszczową, związaną z zaburzeniami trawienia lub wchłaniania (np. w celiakii).
Często u jednej osoby występują jednocześnie przynajmniej dwa mechanizmy powodujące biegunkę.
Ostra biegunka jest najczęściej związana z infekcją, mogą jej towarzyszyć objawy ogólne takie jak gorączka lub wymioty. Przyczynami biegunki infekcyjnej mogą być:
- wirusy (np. rotawirusy), są one najczęstszą przyczynę ostrych biegunek,
- bakterie obecne w pożywieniu lub wodzie, np. pałeczki Salmonella,
- enterotoksyny, czyli produkty metabolizmu bakterii, jak toksyna gronkowcowa obecna w np. lodach,
- rzadziej pierwotniaki, jak Giardia lamblia lub pasożyty jelitowe.
Inne przyczyny występowania ostrej biegunki to:
- działania niepożądane leków m.in. antybiotyków o szerokim zakresie działania, inhibitorów pompy protonowej, hydrochlortiazydu, leków zobojętniających kwas solny zawierających związki magnezu, beta-blokerów, metforminy, hormonów tarczycy, nadużywanie leków przeczyszczających,
- spożywanie alkoholu, nadmierne spożycie kofeiny,
- nadwrażliwość pokarmowa,
- ostre zapalenie okrężnicy.
Za najczęstsze przyczyny biegunki przewlekłej uważa się zespół jelita drażliwego, przewlekły stres, nieswoiste choroby zapalne jelit i raka okrężnicy.
Kiedy biegunka wymaga konsultacji lekarskiej? Pomocy lekarza warto poszukać w sytuacji wystąpienia średniego lub ciężkiego odwodnienia. Na odwodnienie wskazują suche śluzówki, zapadnięte i podkrążone gałki oczne, skąpomocz, a u niemowląt także zapadnięte ciemiączko i brak łez. Pojawiające się zaburzenia świadomości, płytki przyspieszony oddech i znacznie przyspieszona akcja serca świadczą o ciężkim odwodnieniu i wymagają pilnej interwencji lekarza. Warto też zwrócić uwagę na obecność w kale domieszek takich jak krew, śluz, ropa. Obecność krwi może świadczyć o niegroźnych zaburzeniach takich jak hemoroidy (krew jest wtedy jasnoczerwona i w niewielkich ilościach), ale może też być objawem poważniejszych chorób zapalnych, a nawet nowotworowych. Śluz często występuje w zaburzeniach czynnościowych jelit. Konsultacji z lekarzem wymagają też towarzyszące biegunce osłabienie, gwałtowne chudnięcie i utrata apetytu.
Sprawdź również: Biegunka podróżnych
Leczenie biegunki
Podstawę leczenia biegunki stanowi doustna terapia nawadniająca. W tym celu stosuje się preparaty elektrolitowe, zawierające jony sodu, potasu i glukozę, takie jak np. Orsalit czy Gastrolit. Saszetkę trzeba rozpuścić w szklance wody. Dorosłemu zaleca się wypicie 200 – 400 ml płynu po każdym luźnym wypróżnieniu. Ważna jest świadomość, że glukoza stanowi niezbędny składnik płynu nawadniającego, od jej obecności zależy wchłanianie sodu i wody w jelicie cienkim, więc roztwór pozbawiony glukozy byłby nieskuteczny. Dlatego w przypadku odwodnienia można stosować standardowe preparaty elektrolitowe także u diabetyków.
Pozostałe leki stosowane w leczeniu biegunki to:
- loperamid (Stoperan, Laremid), powodując spowolnienie pracy jelit i ograniczenie wydzielanie płynów i elektrolitów skutecznie zmniejsza częstość wypróżnień. Loperamid mogą stosować dorośli i dzieci powyżej 6. roku życia. Rekomendowane dawkowanie to dwie tabletki jednorazowo, następnie 1 tabletka po każdym luźnym stolcu, maksymalnie 8 tabletek (16 mg) na dobę. U dzieci rozpoczyna się leczenie od 1 tabletki, a kolejne dawki trzeba dostosować do masy ciała (maksymalnie 3 tabletki na 20 kg masy ciała na dobę).
Loperamidu nie należy stosować bez konsultacji lekarskiej w przypadku wystąpienia biegunki bakteryjnej, gdyż zwolnienie perystaltyki zwiększa narażenie na toksyny bakteryjne. W takiej sytuacji loperamid może być podawany w połączeniu z antybiotykiem.
- diosmektyt (Smecta), o właściwościach adsorpcyjnych i powlekających błonę śluzową przewodu pokarmowego. Może być stosowany w leczeniu ostrej biegunki u dzieci powyżej 2. roku życia i dorosłych, w połączeniu z doustną terapią nawadniającą. U dzieci stosuje się 2 saszetki diosmektytu na dobę, zawartość saszetki należy rozpuścić w 50 ml wody i podawać dziecku małymi porcjami w ciągu dnia. Zalecana dawka dla dorosłych to 3 saszetki na dobę, saszetkę rozpuszcza się w połowie szklanki wody. Diosmektyt może być też podawany w terapii przewlekłej biegunki czynnościowej u dorosłych.
Warto wiedzieć, że diosmektyt ze względu na właściwości adsorpcyjne może mieć wpływ na wchłanianie innych leków, dlatego zaleca się dwugodzinną przerwę między podaniem diosmektytu i innych leków.
- racekadotryl (Tiorfan), przez hamowanie aktywności enkefalinaz zmniejsza nadmierne wydzielanie wody i elektrolitów przez jelita. Leki dostępne bez recepty przeznaczone są dla dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia, lekarz natomiast może zalecić terapię już u niemowląt. Jest bezpieczniejszą, choć droższą alternatywą dla loperamidu.
- węgiel leczniczy, inaczej aktywowany, ma silne właściwości adsorpcyjne. Wiąże substancje znajdujące się w przewodzie pokarmowym, w tym bakterie i toksyny bakteryjne. W leczeniu biegunki u dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia stosuje się jednorazową dawkę 4 g, którą można w razie potrzeby powtórzyć. Dawka 4 mg to 20 tabletek zawierających 200 mg węgla, połknięcie takiej ilości tabletek może być trudne, w takim wypadku można sporządzić z nich zawiesinę i wypić. Również przy tym leku zaleca się 2 godzinny odstęp od podania innych leków, aby nie zaburzyć ich wchłaniania.
- nifuroksazyd, jest lekiem przeciwbakteryjnym, który praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego i działa miejscowo w świetle jelita. Można go stosować w biegunkach infekcyjnych o podłożu bakteryjnym (ale nie będzie skuteczny w przypadku spożycia toksyn bakteryjnych). Leki dostępne bez recepty przeznaczone są dla dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia. U dzieci stosuje się 200 mg 3 razy na dobę, co 8 godzin, a u dorosłych 200 mg 4 razy na dobę. W czasie terapii nifuroksazydem nie wolno pić alkoholu, gdyż może to wywołać reakcję disulfiramopodobną, objawiającą się uczuciem gorąca, bólem brzucha, wymiotami i przyspieszonym rytmem serca.
Poza lekami stosowanymi standardowo w leczeniu biegunek, pomocniczo działanie mogą mieć preparaty zawierające w swoim składzie:
- trimebutynę (Tribux Bio), która reguluje zaburzoną motorykę mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Wskazana jest do stosowania w biegunkach wywołanych stresem lub towarzyszącym zespołowi jelita drażliwego (IBS). Zalecane dawkowanie to 100 mg 3 razy dziennie, przed posiłkiem.
- kwas masłowy (Debutir), który jest głównym substratem energetycznym komórek jelitowych. Może stanowić element leczenia uzupełniającego w biegunce przez stymulowanie wzrostu nabłonka jelita cienkiego i wzmocnienie bariery jelitowej.
Sprawdź również: IBS - życie z zespołem jelita drażliwego
Zapobieganie biegunce
Zapobieganie biegunce polega przede wszystkim na stosowaniu zasad higieny, zdrowego stylu życia i unikanie czynników ryzyka, które mogą prowadzić do infekcji lub podrażnienia przewodu pokarmowego. By zapobiegać i zmniejszać ryzyko wystąpienia biegunki ważne jest:
- przestrzeganie zasad higieny osobistej (mycie rąk),
- przestrzeganie higieny żywności, a więc mycie owoców i warzyw przed spożyciem, przechowywanie jedzenia w odpowiedniej temperaturze i unikanie spożywania żywności o podejrzanym zapachu, smaku lub po upływie terminu ważności,
- unikanie ryzykownych pokarmów, np. surowego mięsa, niepasteryzowanego mleka czy potraw z ulicznych stoisk o wątpliwej higienie,
- picie tylko przegotowanej lub butelkowanej wody oraz napojów z puszek przebywając w krajach o gorącym klimacie,
- unikanie nadmiernego spożycia alkoholu, kawy i tłustych potraw, które mogą podrażniać układ pokarmowy oraz składników, które powodują objawy nietolerancji,
- zapobieganie infekcjom przez szczepienia ochronne, np. przeciw rotawirusom lub przeciw durowi brzusznemu i cholerze w wypadku podróżowania do krajów, gdzie te choroby występują. Zakażenie rotawirusem, ze względu na gwałtowny charakter infekcji z intensywną biegunką i wymiotami, jest szczególnie niebezpieczne u najmłodszych dzieci. Szczepienie chroni 85-98% szczepionych dzieci przed hospitalizacją z powodu biegunki rotawirusowej i od 2021 roku jest bezpłatne w ramach Programu Szczepień Ochronnych.
- suplementacja probiotykami lub synbiotykami po każdej kuracji antybiotykiem. W biegunce poantybiotykowej udowodnione działanie wspomagające leczenie mają dwa szczepy probiotyków: bakterie Lactobacillus GG (LGG) i drożdżaki Saccharomyces boulardii. Badania potwierdzają, że u dorosłych i dzieci skracają okres trwania biegunki poantybiotykowej, łagodzą jej objawy i działają przeciwzapalnie w obrębie jelit. Profilaktyczne zastosowanie tych probiotyków zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki związanej z antybiotykami o 50 %.
- unikanie stresu, który może prowadzić do biegunek o podłożu nerwowym.
Sprawdź również: Szybki ratunek od biegunek
Bibliografia:
- Blaabjerg, S., Artzi, D. M., & Aabenhus, R. (2017). Probiotics for the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhea in Outpatients-A Systematic Review and Meta-Analysis. Antibiotics (Basel, Switzerland), 6(4), 21. https://doi.org/10.3390/antibiotics6040021
- Gajewski, P. (red) (2020). Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rotawirusy/
- Ipsen (2014) ChPL Smecta. Pobrano z https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/
- Polpharma S.A. (2010) ChPL Laremid. Pobrano z https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/
